In het Universitair Medisch Centrum Utrecht is nogal wat misgegaan, vooral op de afdeling KNO. De patiëntenzorg was er slecht en een aantal operaties werd verkeerd uitgevoerd, waarna patiënten overleden of blijvend letsel overhielden. De organisatie rammelt, met fatale gevolgen. Veel werknemers voelen zich geïntimideerd door een autoritair afdelingshoofd. Een ware angstcultuur heerst er. De leidinggevende maakt misbruik van het landelijke overschot aan KNO-artsen en dreigt artsen (in opleiding) met ontslag. Daarmee heeft hij een machtsmiddel om aan te zetten tot grotere prestaties. Zijn commentaar op de artsen in opleiding is meestal kwetsend en beledigend; slecht onderbouwd ook. De Inspectie voor de Gezondheidszorg gelast het ziekenhuis te zorgen voor een veilige cultuur.
Zo’n verandering van een hiërarchische en autoritaire organisatie in een veilige is niet zomaar gerealiseerd. De lat komt ineens wel erg hoog te liggen. Een veilige instelling betekent dat je een verband wil realiseren van collega’s die aandacht voor elkaar hebben en elkaar kunnen vertrouwen. Het wordt dan een plaats waar menselijke waarden gelden en waar men zich heeft bevrijd van egoïsme, macht, intimidatie, wantrouwen en liefdeloosheid.
Het is trouwens ook de hoogste tijd voor zo’n cultuurverandering. Als moderne, zelfstandige mensen hebben we het gehad met autoritaire relaties. We voelen ons beter in een werkcultuur die gebaseerd is op gelijkwaardigheid en openheid. En de prestaties zijn er vaak ook nog beter. In de manier waarop mijn vader in zijn arbeidzame leven vroeger over ‘zijn baas’ sprak, klonk voor mij altijd door dat hij het gezag van zijn superieur kritiekloos erkende. Veertig jaar geleden waren hiërarchisch-piramidaal georganiseerde organisaties normaal. Verhalen over tegenwoordige angstculturen, bevatten een kritiek op een verouderd en achterhaald model. We hebben een andere cultuur nodig: niet autoritair en hiërarchisch, maar waardegeoriënteerd en humaan. Angstculturen zijn niet meer van deze tijd en in strijd met wat humaan is.
Ik was in een organisatie met een goede sfeer en alles liep op rolletjes. Ik vroeg de leidinggevende wat zijn geheim was. ‘Hartelijkheid,’ was zijn simpele antwoord. Hartelijkheid is de bron voor goede collegiale verhoudingen en is de basis voor succes. Hartelijkheid kan de onderneming helpen in de transformatie van een angstcultuur in een veilige cultuur. In plaats van competenties te trainen of een duur adviesbureau het nieuwste organisatiemodel in te laten voeren – wat misschien toch niet werkt – kunnen mensen ook gevraagd worden hun hart te openen. Daar is geen mentale truc of training voor nodig; iedereen heeft immers een hart. Dat hoef je alleen maar te laten spreken.
