De spirituele weg als een aardse weg

Spirituele ontwikkeling veronderstelt een weg naar geestelijk verheven waarden zoals compassie, liefde, harmonie, vergeving en vrede. Dat lijkt een zachte en kalme weg maar de realiteit is anders. Spirituele ontwikkeling vraagt juist om de erkenning van alledaagse, vaak harde, realiteit. Dit is overigens een eeuwenoud inzicht.

In de Middeleeuwen werd de spirituele weg methodisch beschreven aan de hand van het klassieke en geliefde beeld van de hemelladder. Dit is een Bijbelse verwijzing naar de Jakobsladder, de ladder naar de hemel. Het is een prachtig en sprekend verhaal. Jakob is in een situatie terechtgekomen waarin veel misloopt, zo is hij op de vlucht voor zijn broer Esau. Ook heeft hij zichzelf afgesneden van de bronnen van zijn leven. Jakob is gescheiden van zijn familie, van zichzelf, van zijn bron. Hij bevindt zich in een penibele situatie. Dan valt hij in slaap en droomt over een ladder die hemel en aarde verbindt. Het is een wensdroom van een verbinding waardoor hij niet meer is afgesneden van de bron in zijn leven. In zijn droom reikt de ladder tot in de hemel. Langs de ladder gaan engelen op en af en boven aan de ladder staat God, die hem aanvaardt zoals hij is en hem perspectief geeft in zijn leven.

Het beeld van de ladder laat zien dat de spirituele weg omhoog gaat en opstijgt naar God. Dat is niet verrassend. Maar er zit wel een verrassende paradox in dit beeld. Wie op wil stijgen naar God, moet eerst afdalen in zijn eigen ziel. Door af te dalen in je eigen realiteit, in de onmacht van je eigen streven, in je emoties, je pijn, je lichaam te voelen en zo in aanraking te komen met je eigen menselijkheid, klim je op naar God. De weg loopt met andere woorden dwars door onze schaduwkanten, onze zwakke plekken, hartstochten en pijn. Het beeld van de ladder naar God laat zien dat deze weg een door en door menselijke weg is waarop we ons leren te verhouden tot onze eigen beelden, oordelen en gevoelens. Deze weg veronderstelt het aarde-element omdat het de ervaring van de dagelijkse realiteit, van gevoelens, van pijn en van ons lichaam insluit.

De ladder naar God bestaat uit twaalf treden. Deze zijn te verdelen in groepjes van drie. De treden een tot en met drie hebben te maken met de relatie tot God, tot onszelf en de medemensen. De treden vier tot en met zes beschrijven de weg naar God via onze gedachten en gevoelens. De treden zeven tot en met negen beschrijven de weg naar God door het aanvaarden van onze realiteit en de treden tien tot en met twaalf beschrijven de lichamelijke voorwaarden om God te kunnen ervaren. Met name in de laatste treden gaat het erom of we vrede hebben met onszelf en of we onze tekortkomingen kunnen accepteren. Bij het beklimmen van de ladder naar God is er ook de vraag of we open staan voor wat het leven van ons vraagt, of we een gezonde relatie hebben met onze gevoelens, welke dat ook zijn, en of we goed voor ons lichaam zorgen. Met name de goede zorg voor het lichaam laat zien hoe aards, of lijfelijk spiritualiteit kan zijn.

In je spirituele ontwikkeling, komen mensen dus hun eigen zwakke plekken, hun emoties en hun lichaam tegen. Als we een eerlijke confrontatie uit de weg gaan, zullen we God niet kunnen ontmoeten, maar alleen op onze eigen projecties, beelden en oordelen stuiten, zegt Anselm Grün. De woestijnvaders hebben dit psychisch mechanisme onderkend en zij trainden zich erin hun schaduwkanten, hun oordelen, hun ego en gevoelens onder ogen te zien en via een meditatieve weg tot inzicht, loutering en vergeving te komen. Er is geen andere weg om je ego af te breken. Wie niet deze psychohygiënische of meditatieve weg bewandelt, loopt het gevaar God te gebruiken, om zijn eigen schaduwkanten niet onder ogen te hoeven zien of God voor zijn karretje te spannen voor het realiseren van eigen doelen. Wie zichzelf verheft, probeert zijn psychische realiteit te ontwijken. Het is een vorm van quasi vroomheid, die geen rekening houdt met de menselijkheid en de pijn die bij het leven horen. Met een spirituele omweg wil zo iemand God gebruiken, om zijn eigen werkelijkheid uit de weg te gaan, zegt Anselm Grün. Bij het volgen van een spirituele weg hoort nu juist het aanvaarden van je eigen werkelijkheid, met alle weerbarstigheden, tekortkomingen, gevoelens die bij het leven horen. De spirituele weg is daarmee een aardse weg.