Tijdens deze kerstdagen moest ik denken aan een nachtmis in het midden van de jaren zestig. Tien was ik toen. Misschien heb ik die herinnering wel bewaard omdat er een dik pak sneeuw lag. Kerstmis bestaat toch uit traditie, nostalgie, sfeer en een donkere tijd waarin licht wordt beloofd? De kerk zat boordevol. Twintig jaar later waren de kerken ook nog goed gevuld. Om verzekerd te zijn van een plaats moest ik een toegangsbewijs kopen. Dat kostte één gulden. Of de kerken nog steeds vol zitten in 2022 weet ik niet. De hotels in sneeuwgebieden dit winterseizoen in ieder geval wel. Maar liefst één miljoen Nederlandse skiliefhebbers verblijven daar. Dit contrast verwijst naar de voortschrijdende ontkerkelijking. De cijferaars van het CBS kwamen afgelopen week met nieuwe getallen. Vóór 2017 was het aantal mensen dat zich tot een religie of levensbeschouwing rekende groter dan het aantal ongelovigen. In 2021 was het aantal niet-gelovigen groter dan het aantal gelovigen. Die laatste groep telde 42 procent.
De groei van kerkleden stagneert. Recent heeft corona daar zeker een rol in gespeeld. Over een wat langere periode geldt dat het misbruik een reden van kerkverlating is. Het vertrouwen is zoek. Wat velen al vermoedden wordt bewaarheid: de kerk als autoritair machtsinstituut heeft aan gezag ingeboet. Meer algemeen is kerkverlating een tendens die al vele decennia speelt. Kennelijk spreken geïnstitutionaliseerde christelijke religies in ons land mensen steeds minder aan en missen gelovigen iets in het heilsaanbod. Vroeger bood de kerk een kader en vormde een gemeenschap met eigen waarden en normen. Ze had een boodschap over de zin van het leven. Nu zoeken we die liever zelf en willen we een persoonlijk antwoord. Weliswaar bevat Kerstmis een prachtige boodschap van licht, vrede en hoop, maar die boodschap van licht is ook weer zwaar. Als je conflicten kent, eenzaam bent, depressief of je geconfronteerd weet met enorme gasprijzen en een hoge inflatie wringt de boodschap van licht. De kerstboodschap, dat het licht de duisternis verdrijft, wordt door velen niet zo ervaren. Die boodschap verdraagt zich niet met de dagelijks realiteit en dat werkt vervreemdend, niet helend.
De kerstboodschap, dat het licht de duisternis verdrijft, wordt door velen niet zo ervaren.
De ontkerkelijking laat zien dat het zingevingssysteem van christenen scheuren vertoont. In mijn kloosterretraites resoneren aandacht, stilte, ontspanning en verbinding. Deelnemers kunnen zich verbinden met het goddelijke in henzelf, met vrede in henzelf. Deze onderstroom klinkt te weinig in de traditionele geïnstitutionaliseerde christelijke genootschappen in ons land. Kerstmis is nostalgie en sfeer, zeker. Maar Kerstmis is ook aandacht, verbondenheid en stilte. Net zo goed.
