Onlangs ontdekte ik pianomuziek van de Armeense componist Georges Gurdjieff. Het is verrassend mooie muziek met een meditatief karakter, die helend is bovendien.
Samen met zijn leerling Thomas de Hartmann heeft Gurdjieff (1877-1949) veel pianomuziek gecomponeerd. Volgens Paul van Oyen is de muziek bijzonder vanwege ‘de harmonische ondertoon die meeklinkt en die een onbegrensde dimensie kan openen naar verstilling en ruimtelijkheid.’
Gurdjieff is overigens veel meer dan een componist; hij is vooral bekend geworden als een spirituele leraar, die zich heeft laten beïnvloeden door bijvoorbeeld het Soefisme en boeddhisme. Als een van de eersten maakt hij melding van het enneagram. Zijn inzichten zijn bekend geworden als de Vierde weg.
De Eerste weg is die van de fakir. Die richt zich op het beteugelen van de lichamelijkheid. Een moderne variant is de topsporter die zijn lichaam disciplineert om topprestaties te kunnen leveren. De Tweede weg is de weg van de monnik en richt zich op het beteugelen van emoties en hartstochten. De Derde weg is de weg van de yogi en richt zich op het beteugelen van het denken en het intellect.
De door Gurdjieff uitgewerkte Vierde weg is voor mensen die geen volgeling willen zijn van een bepaalde religieuze of spirituele traditie. De Vierde weg vraagt mensen bewust te kiezen wat bruikbaar en nodig is voor hun eigen spirituele ontwikkeling. Voor een bewuste keuze moet de mens inzicht hebben in wie hij is, hij moet zichzelf kennen en alert zijn.
De essentie van Gurdjieffs lering is dat de individuele mens zichzelf niet of nauwelijks kent en zich niet bewust is van zichzelf. Volgens hem denkt en handelt de mens mechanisch, is hij geconditioneerd. De mens verkeert in een bewustzijnstoestand waarbij het lichaam weliswaar wakker is, maar de geest slaapt. Bevrijding uit deze toestand is mogelijk. Je hoeft alleen maar te ontwaken.
Gurdjieff gaf zijn leerlingen allerlei handreikingen om hen te doen ontwaken. Een van de methodes die hij gebruikt om het ‘slapende’ individu uit zijn robotachtig gedrag halen noemt hij Movements, dit zijn sacrale dansen die worden uitgevoerd op de pianomuziek die hij componeerde. Zijn sacrale dansen bestaan niet zomaar uit een simpel pasje naar rechts en naar links, maar het zijn uiterst complexe, strakke ritmische dansbewegingen. Zij vragen van de dansers een extreem hoge mate van alertheid.
Ontwaken vraagt met andere woorden om een meditatieve leefstijl en in essentie is dit een leven waarin conditioneringen worden opgeheven en waarin men aandachtig en liefdevol aanwezig is. Ontwaken is ook een thema van sprookjes. Sneeuwwitje en Doornroosje worden wakker gekust. Gewekt worden is een beeld dat staat voor de bevrijding uit de betoverde tirannie van het verstand, de bevrijding uit alle illusionaire gedachten en de identificatie met gedachten en gevoelens. Wakker worden is tot het inzicht komen dat het ego geen goed kompas is om op te varen. Je ego vraagt je om je te laten leiden door hebzucht, apathie, jaloezie of egoïsme. Maar de ware aard van de geest heeft andere kwaliteiten: vriendelijkheid, genegenheid en compassie. Dit zijn ook de waarden van Boeddha. Boeddha is de ontwaakte.
Wakker worden betekent dat jij tot bewustzijn bent gekomen, dat het leven zich heeft verdiept en dat je er zomaar en helemaal mag zijn. De meditatieve muziek en dans van Gurdjieff kunnen daaraan een bijdrage leveren
