De laatste maand waren er nogal wat familiebijeenkomsten die ik bezocht: een verjaardag, een herdenkingsbijeenkomst en een jaarlijkse familiedag. Een familie vormt een bijzonder verband met een eigen identiteit en eigen normen. Je kunt dat koesteren. Maar het kan ook anders. Gezinsleden kunnen bestaande banden hebben doorgesneden. Er kunnen verwijten zijn, boosheid, wrok en ruzies.
Gezins- en familieleden leven volgens – doorgaans ongeschreven – familienormen. Dat kan gaan schuren als die regels de ontwikkeling van iemand blokkeren. Kan een creatief kind zich ontwikkelen in een hardwerkende boerenfamilie waar doorzetten, aanpakken en niet zeuren geldende normen zijn? De prachtige roman Het geluk van Limburg van Marcia Luyten over de geschiedenis van de kolenmijnen vertelt het verhaal van Jack Vinders. Toen die in 1949 geboren werd zei iedereen dat de knul was voorbestemd om in de kolenmijn te gaan werken. Maar het liep anders. Zijn leven contrasteerde met dat van zijn ouders en de mijnwerkers. Hij volgde de opleiding tot leraar basisonderwijs, bleek biseksueel en ontwikkelde zich tot een bekend artiest.
Familieleden leven volgens familienormen. Dat kan gaan schuren als die regels de ontwikkeling van iemand blokkeren.
Hoe kunnen gezinsleden zich ontwikkelen volgens hun eigen aard en kracht? Hoe kun je in je eigen kracht en kleur blijven in een omgeving waar een andere kleur geldt? Het is als met Barbapappa, een gedateerde tv-serie voor kleine kinderen. De familie Barbapapa is een gezin van een vader en een moeder met zeven kinderen. Ze hebben allemaal dezelfde vorm en alle namen beginnen hetzelfde: Barbapapa, barbamama, barbabientje, Barbalala. Er is gelijkvormigheid. Maar dat niet alleen. Ze hebben allemaal een eigen kleur en kunnen een eigen vorm aannemen als ze hun specifieke talent tot uitdrukking willen brengen. Zo heeft Barbalala muziek als talent. Als ze harp speelt verandert haar lichaam in dat instrument. In de familie Barbapapa delen gezinsleden dus in dezelfde vorm en tegelijkertijd kan iedereen in zijn eigen kleur en kracht blijven, waardoor ieders talent ruimte krijgt.
Als er conflicten in gezinnen zijn, gaan die over geldende familienormen – hard werken, je best doen, loyaal zijn – waar iedereen zich aan te houden heeft. Die normen kunnen een blokkade vormen in de ontwikkeling tot de persoon die je ten diepste bent. Kunnen individuele gezinsleden een eigen weg bewandelen en kan het gezin daarbij een vruchtbare context zijn? In dat geval worden twee – schijnbaar – verschillende werelden met elkaar verzoend. Zie ze maar eens bij elkaar te krijgen. Iemand vertelde mij welke oplossing ze gevonden had. Tegen haar ouders had ze gezegd: ‘Jullie leefstijl en waarden zijn niet de mijne. Ik ga mijn eigen weg omdat ik mijn innerlijke stem wil volgen. Maar ik hou wel van jullie, ook al leven jullie anders.’
