Het onderstaande artikel is gepubliceerd in Vieren, nummer 2, 2010
DE ANDERE OEVER ALS LEVENSBESTEMMING
Ton Roumen
Christoffel is het verhaal van een man die reizigers op zijn sterke schouders van de ene naar de andere rivieroever droeg. Eens droeg hij een kind. Dat bleek een zware last. Bijna lukte het hem niet dit kind naar de overkant te brengen. Het kind ging steeds zwaarder op zijn schouders drukken. Toen het hem uiteindelijk, met inspanning van al zijn krachten toch lukte, herkende hij het kind als Christus en dat veranderde zijn leven.
Christoffel tussen folklore en symboliek
Afbeeldingen van Christoffel treft men in heel Europa aan, vaak in kerken, maar net zo vaak bij rivieren, bijde Maas bijvoorbeeld. Roermond is een van de steden waar Christoffel opduikt en ook nauw mee verbonden is. Christoffel is de patroon van Roermond en de kathedraal. Een gouden beeld van hem prijkt op deze bisschopskerk. Behalve deze Christoffelkathedraal kent Roermond Christoffeltaart, de Christoffeljaarmarkt, de Christoffelstraat, Christoffelspies en Christoffelbier. Roermond ontleent zijn identiteit aan Christoffel. Voor mij heeft Roermond een speciale betekenis omdat ik er geboren ben. In de eenentwintig jaar van mijn leven dat ik er heb gewoond is Christoffel mij nooit zo opgevallen. Misschien kwam dat ook omdat de folkloristische elementen die met het verhaal zijn verbonden weinig betekenis voor mij hadden.
Een aantal jaren geleden ontdekte ik de symbolische betekenis van het verhaal. De legende van Christoffel is een oversteekverhaal, een verhaal van mensen onderweg. Die oversteek is letterlijk, omdat Christoffel mensen van de ene naar de andere rivieroever over draagt. De betekenis van het verhaal is erin gelegen dat Christoffel zijn bestemming vindt. Vaak vinden mensen hun bestemming na een ingrijpende verandering op hun levenstocht. Zelf heb ik ook een grote crisis in mijn leven meegemaakt en ik heb deze gebeurtenis als een kans weten te zien om anders naar het leven te kijken en mijn leven anders vorm te geven. Het verhaal van Christoffel heeft mij geholpen de crisis als een kans te leren zien en uiteindelijk is dit verhaal ook mijn verhaal geworden.
Hieronder wil ik reflecteren op een paar karakteristieke thema’s van de legende en deze in verband brengen met de dynamiek van het leven. In het bestek van dit artikel doe ik dat summier. Mijn boek De spirituele weg van verandering bevat een meer uitvoerige reflectie en laat zien wat deze bekende legende betekent voor veranderingsprocessen op de levensweg.
De oversteek
In de legende verlaat Christoffel de ene oever en waadt naar de andere oever. De oversteek van de ene naar de andere oever is een verwijzing naar een existentiële verandering in het leven. De oevers symboliseren twee manieren van bestaan, een oud en een nieuw leven. Christoffel bouwt een hut bij de rivier. Hij gaat wonen op de grens van de oude en de nieuwe tijd. Het dragen van het Christuskind naar de andere rivieroever symboliseert zijn verandering om voortaan op een andere manier te leven. Deze transformatie gaat niet vanzelf. Christoffel beleeft een doodsstrijd en verdrinkt bijna. Wat heeft hij ervaren? Hij wordt geconfronteerd met zijn vastgeroeste denkbeelden. Christoffel is groot en sterk. Hij moet het vooral van zijn kracht hebben. Zijn kracht is zijn ego. Hij wil vanuit zijn kracht dienstbaar zijn aan degenen die macht hebben. Zijn hulpeloosheid, zijn zwakheid, zijn onverwerkte verleden heeft hij diep weggestopt. De naam Reprobus – zijn oorspronkelijke naam – is een verwijzing naar zijn oude identiteit en betekent: verworpene, verguisde. Vanwege zijn grote postuur heeft men hem veel gepest.
Neerdrukken en verheffen
Christoffel brengt het kleine kind naar de overkant en denkt dat dit gemakkelijk gaat omdat hij sterk genoeg is. Maar hij vergist zich. Als hij het kind, dat bijna niets weegt, op zijn schouders zet, voelt hij de neerdrukkende last ervan. Hij bezwijkt bijna onder het gewicht. In het midden van de rivier is Christoffel de verdrinkingsdood nabij en wordt hij overmand door doodsangst. Hij dreigt kopje onder te gaan en zijn missie lijkt te stranden.
De neerdrukkende kracht van de last op je nek of schouders is een bekende ervaring, wie kent die niet? Hoe kun je met de druk omgaan? Het geheim is erin gelegen dat in de erkenning en acceptatie van de druk de transformatie wordt voorbereid. Daar waar het leven tot last wordt en gaat neerdrukken, blijkt het neerdrukkende de voorwaarde te zijn voor verheffing, voor gedragen worden. De paradox is dat het neerdrukkende de mens kan verheffen, vernieuwen en bevrijden. Christoffel heeft al die tijd gedacht dat hij een last op zijn schouders draagt, terwijl die last Christus blijkt te zijn.
De weg omlaag en omhoog
De weg door het water is ook een doortocht. Christoffel steekt de rivier over die in het midden op zijn diepst is. Christoffel daalt af in de rivier om op het diepste punt een verandering te ervaren. Op dat diepste punt beleeft hij ook het dieptepunt in zijn leven. Hij wordt overmeesterd door doodsangst en vecht voor zijn leven. In de legende wordt gesproken over een storm die opsteekt. Het is de storm die in zijn ziel raast en voor paniek zorgt. Hij kan zich bijna niet meer staande houden. Zijn staf, symbool en houvast van de zoekende mens, biedt nog maar nauwelijks steun. In deze crisis ontbreekt iedere hulp en is hij aangewezen op zijn eigen drang om te overleven. Met inspanning van al zijn krachten blijft hij de rivierbodem volgen, totdat deze weer omhoog loopt en het water minder diep wordt.
Omlaag lopen en daarna weer omhoog gaan is een symbolische beweging die in ieders leven kan plaatsvinden: we moeten eerst afdalen, om daarna omhoog te kunnen gaan. In die afdaling komen we onszelf tegen. Behalve onze idealen en verlangens, kijken we ook onze schaduwkanten zoals angst, agressie, jaloezie en pijn rechtstreeks in de ogen. Daar waar de afdaling overgaat in een weg omhoog, vindt de doortocht, de transformatie plaats. In de legende van Christoffel verandert de last die hem neerdrukte in een bevrijdende kracht die hem voortaan draagt.
Dragen en gedragen worden
Als Christoffel de andere oever bereikt is de transformatie voltrokken en is er een nieuw leven mogelijk, een leven waarin hij mensen draagt. Deze opdracht valt hem niet langer zwaar omdat hij zichzelf nu ook gedragen weet. Christoffel ervaart dat de Allerhoogste hem heeft veranderd tot een nieuwe mens die voortaan gedragen wordt. Zijn omvorming is een verandering van identiteit, wat ook tot uitdrukking komt in de verandering van zijn naam. Reprobus, de verguisde, heet nu Christoffel, wat zoveel betekent als: hij die kan dragen en hij die gedragen wordt. Dragen en gedragen worden, geven en ontvangen, zijn met elkaar in balans. Het zijn twee aspecten van dezelfde stroom. In het actieve dragen en in het ontvankelijke gedragen worden heeft hij zijn balans en bestemming gevonden. Hij kan op eigen benen staan en zijn staf loslaten. Die steun heeft hij voortaan niet meer nodig. De staf is attribuut van mensen die onderweg zijn, maar Christoffel is niet meer onderweg. Hij heeft zijn bestemming gevonden en kan zijn opdracht voor de wereld vervullen: mensen dienen door ze naar de overkant van de rivier te dragen. Voortaan heeft hij zijn staf niet meer nodig. De staf is doorgaans het symbool van macht dat de generaal of de vorst hanteert en waarmee hij zwaait om anderen te imponeren. Christoffel zwaait er echter niet mee maar plant zijn staf in de aarde en transformeert daarmee macht in dienstbaarheid. Hij kan de staf loslaten omdat hij zijn weg heeft gevonden en op eigen benen kan staan. Het loslaten van de staf maakt hem wendbaarder bovendien en de zware reus kan zich vanaf nu lichtvoetiger door het leven bewegen. Hij heeft zijn belaste verleden immers in het water kunnen afwassen. Hij is vruchtbaar in het dragen van mensen en weet zich voortaan gedragen door mensen, door het leven en door de Allerhoogste.
Lees verder:
Ton Roumen,De spirituele weg van verandering (uitgeverij Meinema, Zoetermeer).
Christoforus, de legende van een heilige, Pastels van Juke Hudig (Christofoor, Zeist)
Dr Ton Roumen (1955) is theoloog en auteur en begeleidt mensen in hun zoektocht naar zin op de levensweg. Als auteur heeft hij meerdere publicaties op zijn naam staan. Recente boeken van zijn hand: Pedagogiek van de aandacht, De spirituele weg van verandering en Wie kust mij wakker? Over onderwerpen die hij in zijn boeken aansnijdt verzorgt hij regelmatig retraites, seminars en lezingen. Als onderwijsadviseur is hij werkzaam op het snijvlak van spiritualiteit en onderwijs. Meer informatie: www.tonroumen.nl