Logo-Ton-Roumen-zoeken-naar-zin-op-je-levensweg

De kunst van het geven van aandacht

Het onderstaande artikel is gepubliceerd in Ouders & school, nummer 5, 2009

Begin van het artikel

 

DE KUNST VAN HET GEVEN VAN AANDACHT

 

Ton Roumen

In onze hedendaagse communicatie spelen de computer en de mobiele telefoon een  belangrijke rol. Jeugdigen delen nog meer in deze cultuur dan volwassenen. Onze jongeren checken regelmatig de e-mail, communiceren met hun vrienden via MSN of de mobiele telefoon, wijzen elkaar terloops op een leuk filmpje op YouTube en via Skype voeren ze een gesprek met een goede vriend. En als er huiswerk wordt gemaakt, worden websites geraadpleegd. We zijn voortreffelijke multitaskers wat ons in staat stelt een veelheid aan informatie te verwerken en intensief met anderen te communiceren. Maar als je veel tegelijk doet, dringt zich de vraag op wat écht de aandacht krijgt. Kunnen ouders goede aandacht aan hun kinderen geven als er veel verstrooiing en afleiding is?

Multitasken

Recent onderzoek laat zien dat het na elkaar uitvoeren van taken in plaats van steeds te schakelen effectiever is en ook nog sneller gaat. Het voortdurend omschakelen kost tijd, maar vooral ook stress en zorgt dus voor onrust. Er zijn zelfs onderzoekers die een verband leggen tussen multitasken en ADHD en autisme. Maar in onze moderne samenleving zijn we allemaal multitaskers geworden en is het lastig geworden taken op een geconcentreerde manier een voor een te doen. We ervaren druk, want er moet zoveel en we missen de innerlijke rust. In de opvoeding vragen veel zaken om aandacht, zaken die bovendien met elkaar concurreren. Een voorbeeld. Een ouderpaar vertaalt de aandacht voor hun kinderen in het maken van een fietstocht op de vrije zaterdag terwijl er ook boodschappen gedaan moeten worden, nieuwe kleren gekocht moeten worden en de kinderen ook nog naar de sportwedstrijd en de muziekles gebracht en gehaald worden. De ouders wensen ook nog graag tijd voor zichzelf om de zaterdagkrant te lezen. Waaraan geef je aandacht? Het vraagt er minstens om taken niet tegelijkertijd te verrichten, maar na elkaar. Als men met een kind puzzelt, ondertussen brood eet en ook nog tv kijkt, moet de aandacht worden verdeeld en krijgen al deze afzonderlijke activiteiten niet de aandacht die ze verdienen. Als men puzzelt is dat vooral aan de orde en als men brood eet krijgt dat de aandacht.

Lessen over aandacht

Eeuwenoude bronnen bevatten lessen over aandacht. Eén van die bronnen is Benedictus (480−547), grondlegger van de orde der benedictijnen. In zijn Regel valt veel te lezen over aandacht. Monniken geven vooral aandacht aan de zaken die hun leven met God kunnen verrijken. Dat gebeurt in hun contemplatieve momenten, maar evenzeer in hun werk. Het gaat er hen niet zozeer om wat je doet, als je wat je doet maar met aandacht doet. Een andere bron is verbonden met wat men tegenwoordig mindfulness noemt. Daarmee wordt bedoeld: bewust en aandachtig leven, leven in het hier en nu en zachtmoedig reageren op wat zich aandient. Hoe modern mindfulness ook lijkt, het is eeuwenoud en komt voort uit het boeddhisme. Een eigentijdse vertegenwoordiger is Thich Nhat Hanh. Hij pleit ervoor bewust en met aandacht te leven. Benedictijnen en boeddhisten leveren dus al eeuwen lang essentiële ingrediënten voor aandacht.[*]

Luisteren en aandacht op maat

Aandacht is in de eerste plaats luisteren. Monniken luisteren aandachtig om te weten wat er van hen wordt gevraagd. De Regel van Benedictus vermeldt in dit geval dat de abt van het klooster voor iedereen evenveel liefde opvat, maar hij weet ook, door goed te luisteren, wat ieder individu nodig heeft. De een heeft steun nodig in de vorm van een schouderklopje, een tweede vooral ruimte, en een derde vooral een extra aansporing. Vertaald naar de opvoeding betekent dit dat ouders luisteren naar wat kinderen van hen vragen. Door met aandacht te luisteren ontdekken ouders wat kinderen vragen en kunnen ze reageren door aandacht op maat te geven. Zo heeft het ene kind veel ruimte nodig en is een ander gebaat bij het stellen van duidelijke grenzen.

Concentratie

Aandacht veronderstelt ook concentratie. Monniken blijven geconcentreerd op één doel, in hun situatie is dat de weg van God. Ze laten zich niet afleiden van die weg. De verschillende gebedsmomenten per dag helpen om geconcentreerd te blijven op dit doel. Maar ook het werk is een manier om God te eren. Benedictijnen zeggen dat het er niet toe doet welk werk men verricht, want alles wat men doet kan vanuit aandacht en eerbied gebeuren. In de opvoeding is het een kunst na te gaan op welk opvoedingsdoel ouders geconcentreerd willen blijven.        

Aanwezig

Concentratie vraagt ook dat we aandachtig aanwezig zijn, dat wil zeggen dat we met de aandacht in het hier en nu zijn en niet aan de zorgen van morgen te denken of bezig te zijn met het onverwerkte verleden. Ouders kunnen de juiste aandacht geven door te leven in dit moment in plaats van de gedachten te richten op bijvoorbeeld alle verbouwings- of vakantieplannen of door bezig te zijn met een vervelend gesprek op het werk dat recent heeft plaatsgevonden. Aanwezig zijn wil zeggen: dat je er voor de ander bent en dat je daar ook plezier aan beleeft.

Genegenheid

Volgens de inzichten van de benedictijnen en boeddhisten is echte aandacht pas mogelijk als het vanuit genegenheid gebeurt. Aandacht geven is geen maniertje of truc. Goede aandacht geven aan kinderen gebeurt altijd vanuit het hart en veronderstelt altijd ook dat ouders genegenheid opvatten voor zichzelf en overigens ook met elkaar in vrede leven zodat kinderen kunnen profiteren van de liefde die er tussen de ouders bestaat.

 

 



[*] De verschillende aspecten van aandacht heb ik uitvoerig beschreven in mijn laatste boek: Pedagogiek van de aandacht, uitgegeven door Meinema, Zoetermeer (2008).