Het onderstaande artikel is gepubliceerd in Schoolbestuur, nummer 3, 2007.

In een serie van drie artikelen besteedt Schoolbestuur de komende tijd aandacht aan Anselm Grün. In dit nummer een kennismaking.
In het volgende nummer een interview met Anselm Grün over onderwijs. We sluiten de serie af in een derde artikel waarin de kloostergemeenschap waar Anselm Grün leeft wordt vergeleken met de school als gemeenschap.

KENNISMAKEN MET ANSELM GRÜN 

Ton Roumen

Anselm Grün is monnik en manager. Hij leeft in het benedictijnenklooster Münsterschwarzach in de buurt van Würzburg, Duitsland. Als zakelijk directeur geeft hij leiding aan de abdij waar 100 monniken leven en 280 werknemers werkzaam zijn in de verschillende bedrijfjes die verbonden zijn met het klooster. Van zijn hand verschenen veel boeken over uiteenlopende spirituele onderwerpen. Zijn boeken zijn internationale bestsellers en alleen al in Nederland zijn er meer dan twintig in vertaling verschenen. Anselm Grün heeft een op het christendom gebaseerde boodschap voor de moderne mens, waarbij hij spirituele inzichten combineert met inzichten uit de moderne psychologie en oosterse meditatie. Vanuit zijn ervaringen als zakelijk directeur richt hij zijn boodschap vaak tot leiders van organisaties.

Heldere en humane antwoorden

In zijn boek De stille weg geeft Anselm Grün (1945) aan dat hij het als zijn boodschap ziet het christelijk geloof in de huidige wereld zo te formuleren dat anderen het begrijpen en dat het
betekenis voor hen krijgt: ‘In al mijn boeken gaat het mij niet om de theorie en ook niet om het ontwikkelen van abstracte ideeën. Ik probeer altijd te antwoorden op heel concrete vragen die mensen mij hebben gesteld en steeds weer stellen in gesprekken of bij lezingen en cursussen.’ Met zijn heldere en eenvoudige antwoorden wil hij mensen inspireren die op zoek zijn naar werkbare verhoudingen in hun organisatie, die de zin van het leven zoeken of die op zoek zijn naar nieuwe wegen als ze zijn vastgelopen. Anselm Grün wil mensen een weg wijzen hoe ze balans in hun leven en hun werk kunnen vinden en hoe ze in hun jachtige bestaan innerlijke rust en innerlijke vrijheid kunnen vinden. Meer dan verstand Het aanreiken van heldere en humane antwoorden is een kernkwaliteit die zich in zijn leven gaandeweg heeft ontwikkeld. Als theoloog was hij vroeger gewend om vraagstukken op te lossen met zijn
wil en zijn verstand. Daarin is hij vastgelopen. Een crisis zorgde ervoor dat hij erachter kwam dat theologie op meer gebaseerd is dan verstand en wil. Theologie is meer dan een intellectuele onderneming, het is vooral ook een zaak van het hart. Gaandeweg heeft hij een vorm van theologie ontwikkeld die de humaniteit van mensen wil bevorderen. Hij gebruikt daarbij een taal die door iedereen begrepen kan worden. In zijn boek De stille weg schrijft hij: ‘Soms schrik ik van de taal van theologen. Door hun intellectualisme zien ze niet dat ze het met hun taal uiteindelijk alleen maar over zichzelf hebben. En vaak genoeg is het een chaotisch, verward en bitter geworden hart dat hier tot uiting komt.’ Anselm Grün wijst hier op het belang van een gezond evenwicht tussen hoofd en hart en de mogelijkheid om stabiliteit te brengen in het gemoed. Beïnvloed en invloedrijk In de ontwikkeling van een geheel eigen en inspirerende stijl hebben de existentiefilosofie en de theologie van Karl Rahner een invloedrijke rol gespeeld. De existentiefilosofie geeft een antwoord op vragen van de moderne mens in plaats van een theorie te leveren waar mensen niets aan hebben. De existentiefilosofie daagt de theologie uit om de mens en zijn bestaan niet langer te negeren, maar zich juist te verdiepen in de verlangens en gevoelens die er leven. Anselm Grün schreef zijn proefschrift over de theologie van Karl Rahner. Van hem leerde hij zwaarwichtige theorieën te relativeren en meer gezag toe te kennen aan menselijke ervaringen. Karl Rahner vindt het belangrijk dat christenen in de toekomst zich niet alleen beroepen op theorieën of dogma’s, maar ook God kunnen ervaren. De mogelijkheid om God te ervaren is in de benedictijnse traditie nauw verweven met de opdracht om jezelf in deze wereld op een eerlijke manier te ontmoeten. Zelfkennis is een voorwaarde voor Godskennis. In De stille weg schrijft Anselm Grün: ‘De benedictijner spiritualiteit is een spiritualiteit die deze wereld serieus neemt, die een concrete vorm krijgt en zo voor anderen ervaarbaar wordt. Dat relativeert alle geestelijke hoogstandjes die idealen als uitgangspunt nemen maar de aarde niet werkelijk veranderen.’ Spiritualiteit van beneden Anselm Grün spreekt in dit verband over een spiritualiteit van beneden. Hij bedoelt daarmee niet een spiritualiteit die geestelijk verheven is, maar juist ook ruimte biedt voor gedachten, gevoelens, verlangens en dromen. Spiritualiteit van beneden maakt het mogelijk jezelf op een eerlijke manier te ontmoeten. Op dit punt laat hij zich inspireren door de erfenis van de woestijnvaders. In zijn boeken refereert hij vaak aan
Evagrius Ponticus en Poimen. De woestijnvaders reikten methodieken aan om aan zelfreflectie te doen, het hart te zuiveren en het gemoed tot rust te laten komen. Inzichten uit de groepsdynamica en oosterse meditatie hebben hem verder geholpen
deze inzichten te integreren. Datzelfde geldt voor de ideeën van de Zwitserse psychiater Carl-Gustaf Jung, met name het idee dat mensen geconfronteerd worden met schaduwkanten, waartoe ze zich moeten leren verhouden. Volgens Anselm
Grün helpen al deze inspiratiebronnen mensen om bij hun bron te komen, authentiek te leven en ruimte te maken voor God. Anselm Grün weet niet alleen de twee kwaliteiten van de monnik en de manager, en van de gepromoveerde theoloog
en de bedrijfseconoom in zich te verenigen, maar ook oude traditionele christelijke inzichten te verbinden met moderne psychologische opvattingen. Vanuit de uiteenlopende traditionele en moderne bronnen die hem stimuleren, weet hij op zijn beurt vele anderen te inspireren.

Leidinggeven

Als het over leidinggeven gaat, spreekt Anselm Grün mensen heel direct aan. Zijn functie en ervaring als economisch directeur speelt hier een belangrijke rol. Hij richt zich niet op omstandigheden of leiderschapsstijlen maar geeft – volgens
de beste kloostertradities – persoonlijke aandacht aan mensen. Uitgangspunt is telkens de spiritualiteit van beneden en het daarin besloten inzicht dat het belangrijk is om jezelf op een eerlijke manier te ontmoeten. Net als de monniken in
de eerste eeuwen na Christus aan zelfonderzoek deden om erachter te komen door welke emoties en verlangens ze werden geleid, kunnen leidinggevenden hun gevoelens leren doorgronden en die tot rust te brengen. Wie verantwoordelijkheid
wil dragen, moet eerst aan grondig zelfonderzoek hebben gedaan. Anselm Grün schrijft in zijn boek Bezielend leidinggeven: ‘Wie leiding gaat geven aan anderen, moet eerst leiding aan zichzelf kunnen geven.’

Eigenschappen van de leider

Als zakelijk directeur (cellarius) van het klooster, weet Anselm Grün zich geïnspireerd door de eigenschappen
die Benedictus belangrijk vindt voor iemand die een leidinggevende rol vervult. In de Regel van Benedictus staat hierover: ‘Als zakelijk directeur van het klooster moet een wijs iemand met levenservaring gekozen worden, met een gerijpt karakter, sober en matig, niet arrogant, niet wispelturig en niet grof, niet traag en verkwistend maar godvrezend. Hij moet voor de hele gemeenschap een vaderfiguur zijn.’ Leidinggeven vertrekt vanuit deze reflectie en veronderstelt de verdere
toe-eigening van deze eigenschappen die als een basis gelden om leiding te geven aan anderen, wat is op te vatten als de zorg voor de ziel van anderen. Voor Benedictus betekent leiderschap: zielen leiden. Zielen leiden wil zeggen dat je het wezen van de mens ziet, ook in het opzicht van de mens als beeld van God. In Bezielend leidinggeven schrijft Anselm Grün: ‘Echt leidinggeven houdt in dat je de ziel van mensen aanraakt en vleugels geeft.’ Voor Anselm Grün heeft leiderschap humaniteit en authenticiteit als basis. Op basis van deze waarden geeft de leider ruimte aan zijn medewerkers, kan hij dienstbaar zijn en hen in beweging zetten. Leidinggeven is er dan op gericht dat de medewerkers zin krijgen om te groeien en zich te ontwikkelen.

Enkele boeken van Anselm Grün: Bezielend leidinggeven – Boek van levenskunst – De stille weg – Innerlijke rust – Je leven en je
werk – Benedictus – Spiritualiteit van beneden – Spiritualiteit voor managers.
Veel boeken zijn in het Nederlands vertaald en uitgegeven bij de uitgeverscombinatie Lannoo|Ten Have.