Het onderstaande artikel is gepubliceerd in Ouders & school, nummer 2, 2009.

GELUK LEREN OP SCHOOL 

Ton Roumen

De indrukwekkende documentaire De Japanse levensles uit 2002 is een mooi voorbeeld van onderwijs dat in het teken staat van het leren van geluk. Leraar Kanamori vraagt aan het begin van het schooljaar aan zijn leerlingen van groep zes wat het belangrijkste zal zijn om te leren in dat schooljaar. Het antwoord is: gelukkig zijn. De leraar, die zelf twee van zijn kinderen op jonge leeftijd heeft verloren, zegt tegen zijn leerlingen dat het belangrijk is om te ontdekken hoe waardevol het leven kan zijn en dat het belangrijk is om te genieten van het leven. Ook wil hij graag dat de kinderen hun sterke kanten ontwikkelen en gebruiken. De kinderen kunnen elkaar wederzijds bevestigen in hun sterke kanten.

Kundig worden of gelukkig worden?

Leraar Kanamori heeft een bijzondere kijk op onderwijs. In zijn visie is het verwerven van kennis en inzicht ondergeschikt aan het leren van geluk. Vanaf groep twee of drie leren kinderen in ons land doorgaans rekenen en schrijven. Wanneer ze wat ouder zijn, staan aardrijkskunde en geschiedenis op het lesrooster en vervolgens leren ze daarna moderne talen. Ook is er aandacht voor creatieve vorming zoals muziek of tekenen. Alles wat we leren op school, kunnen we later gebruiken in een vervolgopleiding na de middelbare school of in een beroep. Wie niet kan lezen en rekenen ondervindt daar hinder van en kan maar lastig deelnemen aan onze samenleving. Zo komen kinderen en jongeren in aanraking met uiteenlopende vakken, maar de vraag blijft of ze voldoende worden voorbereid op het leven? Leren ze om te gaan met alle voor– en tegenspoed die op hun pad kan komen? De laatste tijd klinkt de stem steeds luider om een vormend vak op het rooster te zetten dat belangrijker kan zijn dan alle andere: het leren van levenskunst en de toegang tot geluk.

De vraag is of er op de scholen wel voldoende ruimte is om levenskunst te leren. De druk om te presteren is groot en laat vaak weinig ruimte voor vormende vakken. Natuurlijk zijn prestaties belangrijk en mogen we leerlingen best aansporen te presteren en te streven naar goede resultaten en succes. Maar het is anderzijds ook belangrijk dat er aandacht is voor de vorming van leerlingen tot evenwichtige en gelukkige mensen.

Gelukskunde

Er gaan steeds meer stemmen op om in het schoolcurriculum aandacht te besteden aan het leren van levenskunst. Er zijn ook al scholen die deze praktijk hebben opgenomen in het reguliere programma of als een project gelukskunde hebben ingevoerd. Zo is er sinds kort een lespakket beschikbaar voor het vmbo met zes lessen in geluk. Dit lespakket is ontwikkeld door het Verwey-Jonker Instituut en Jacqueline Boerefijn om leerlingen te laten ervaren dat ze zelf invloed kunnen hebben op hun geluk. De lessen laten de leerlingen stilstaan bij het begrip geluk: wat betekent dit voor hen? Wat verstaan ze er zelf onder? Aan de hand van oefeningen, vragen en opdrachten leren ze wat belangrijk is voor het verwerven van meer geluk en hoe ze zichzelf en anderen een positief gevoel kunnen bezorgen.

Een ander bekend voorbeeld is het Eijkhagencollege in Landgraaf. Gelukskunde is hier een verplicht vak. Theo Wismans is de initiatiefnemer hiervan. Inmiddels is er ook een lesboek Gelukskunde verschenen bij uitgeverij Malmberg. In deze benadering leren leerlingen zichzelf beter kennen en accepteren. Ze leren aan te geven wat hun mogelijkheden en beperkingen zijn. In het begin geven leerlingen hun persoonlijke verwachtingen aan hoe ze meer geluk in hun leven kunnen realiseren. Aan het einde geven ze aan in hoeverre hun ideeën over geluk veranderd zijn. Er is ook veel aandacht voor gevoelens. Leerlingen leren aan te geven waar ze vrolijk of verdrietig van worden en wat hen zorgen baart of vreugde schenkt. Naast deze gerichtheid op emoties wordt er ook aandacht geschonken aan sociale vaardigheden. Iedere geluksles begint met muziek als een energizer. De jongeren kunnen een apart mapje maken op hun iPod met muziek waarvan ze rustig worden en wat ze kunnen beluisteren als ze het nodig hebben.

X-factor

In het NRC van zaterdag 31 januari 2009 vertelt Theo Wismans dat in een van de lessen  gelukskunde leerlingen op zoek gaan naar hun eigen X-factor. Wat is hun talent? Wat zijn hun goede eigenschappen? Wat maakt hen aantrekkelijk? Hoe zien ze zichzelf het liefst? Deze vragen bieden weer aanknopingspunten voor gesprekken over dromen, schaamte, onzekerheid, pesten en spanning. Pubers zijn bij uitstek gevoelig voor groepsdruk en kunnen zichzelf gaandeweg nog wel eens verliezen. Ook kunnen ze worden overspoeld door beelden van mooie en succesvolle mensen en dat leidt weer tot jaloezie, onzekerheid en een slecht zelfbeeld’, aldus Wismans. De crux van gelukskunde is volgens hem dat als een leerling lekker in zijn vel zit, hij ook beter presteert op school. ‘Je zit natuurlijk op school om te leren, maar als er wordt gelet op sociaal-emotionele aspecten zorgen we ervoor dat de leerlingen evenwichtiger worden. Wij horen van ouders dat zij tips uit onze lessen overnemen, zoals het opschrijven van tobberijen en deze voor het slapengaan in een al dan niet denkbeeldige prullenbak gooien.’

De lessen in geluk voor het vmbo en het initiatief van het Eijkhagencollege zijn voorbeelden waaruit blijkt dat gelukskunde in toenemende mate een plaats aan het verwerven is naast  bestaande vakken. De gelukslessen laten zien dat de school haar vormende taak op een bijzondere wijze gestalte geeft en het kan bovendien doorwerken in de opvoeding.