Lui zijn: zalig of zondig?

Als ik in de zomer door het platteland fiets valt me op dat veel boerderijen over een mooi tuinbankje beschikken. Maar ik zie nooit een boer met zijn boerin erop zitten. Alle bankjes blijven leeg terwijl de zon en de natuur een uitnodiging inhouden om daar lekker te gaan zitten en te verwijlen.

Het tv-programma Boer zoekt vrouw wekt de indruk dat er veel romantiek te vinden is op het platteland. Maar dat is een illusie. De arbeidsmoraal van agrariërs is bepaald hoog. Voor boeren is het hard werken geblazen en er is geen tijd om op een bankje in de zon te gaan zitten. Daar komt nog bij dat je niet de indruk mag wekken lui te zijn. Als je op je buitenbankje gaat zitten kan de buurt denken dat je lui bent. En dat is verwerpelijk. Dat besef zit diep in ons. Er is ooit het idee gegroeid dat het een zonde is, een hoofdzonde zelfs. En die moet worden vermeden.

De hoofdzonden zijn afgeleid van wat de Grieken logismoi noemden. Dit zijn gedachten, driften en emoties, zoals wellust en woede. Als we deze gewoon hun gang laten gaan verhinderen ze ons balans in het leven te vinden en tot rust te komen. Voor de grondlegger van het christelijke monnikendom Evagrius Ponticus (345-399) is luiheid, traagheid en gemakzucht – akedia – de ergste duivel die de mens vanbinnen verscheurt. Deze diende dan ook te worden vermeden. Behalve dat het mensen van hun innerlijke rust berooft, verhindert het ons in het moment te leven en mee te werken aan de verwerkelijking van onszelf. En dat is ook de herkomst van het woord zonde: niet op je bestemming aankomen. Stel je voor dat je nooit je spoor vindt en niet op je bestemming aankomt: dat is pas écht zonde.

Na deze belerende beschouwing even een verluchtiging, een verlaging ook tot roddelniveau, maar wel weer illustratief voor het thema lui zijn. Jarenlang leken prins William en zijn echtgenote Kate in de ogen van het Britse volk niets fout te kunnen doen en waren ze geliefd. Dat beeld is nu veranderd. De Britse media berichtten recent dat de prins lui is. Hij zou slechts twintig uur per week als traumahelikopterpiloot werken en komt minder verplichtingen na dan zijn 89-jarige grootmoeder. De Britten begrijpen niet hoe William zó weinig doet en vooral geniet van zijn rijkdom. De wintersportvakantie die William afgelopen week met zijn gezin had, versterkte dat beeld. Maar prins William is niet lui, hij heeft een andere, meer eigentijdse, levensstijl. Naast werken en het nakomen van zijn verplichtingen wil hij tijd hebben voor zijn gezin en probeert hij zijn kinderen een andere jeugd te geven dan hij zelf had, zoals een columnist van The Telegraph opmerkte. Niet alleen verloor William op jonge leeftijd zijn moeder, ook zag hij zijn vader amper. Uit die ervaring heeft hij lering getrokken.

Misschien kun je luiheid ook duiden als nietsdoen. En de beste ideeën ontstaan door niets te doen. Archimedes zou zijn eureka-inzicht hebben gekregen toen hij in bad stapte. John Lennon kon uren op de bank liggen, ogenschijnlijk onbereikbaar, als in een trance. Ineens sprong hij dan op, rende naar de piano en schreef een meesterwerk. En misschien heb je zelf de ervaring hoe de beste ideeën of oplossingen uit het niets opdoken toen je onder de douche stond. Lui zijn, niets doen, niet bezig zijn noch gefocust zijn geeft ruimte aan de scheppende geest; die krijgt alle kans. Een nieuwe creatie of inzicht ontstaat namelijk op het moment dat je net níét op de kwestie focuste en je met ogenschijnlijk nutteloze zaken bezig was. Als ons bewuste verstand even lui mag zijn, niets hoeft te doen, komt er meer ruimte voor wat er onbewust in ons brein ronddwaalt. En dat levert vaak boeiende en creatieve resultaten op.

Nietsdoen is ook een thema in het taoïsme. Daar gebruiken ze de term woe wei en daar wordt een moeiteloze en spontane staat van zijn mee bedoeld, waarin mensen optimaal effectief en doeltreffend handelen. De handeling gebeurt als vanzelf vanuit ontspanning en ook weer in een harmonieuze verbinding met het geheel. Wat heeft dat met lui zijn te maken? Soms is woe wei wel vertaald met traagheid, luiheid of inertie, maar dat klopt niet; het is eerder een bepaald soort harmonieuze actie, een actie van de natuurlijke beweging uit Tao. In de Nan Hwa King staat: ‘Hemel en Aarde doen niets (in een slecht opzicht) en er is (toch) niets wat zij niet doen.’

Nietsdoen, lui zijn, is zalig en we zijn het te weinig. In onze maatschappij zijn we te eenzijdig gericht op actie, effectiviteit, presteren en resultaat. De ontvankelijke kant van ons menselijke bestaan wordt verwaarloosd met als resultaat dat we overspannen raken of een burn-out krijgen. Wat zou het zijn om je door de naderende zon en zomer uit te laten nodigen wat vaker op een tuinbankje of een terrasje te gaan zitten en lui te zijn onder het genot van een lekker kopje thee. Zo kunnen lichaam en geest tot rust komen en is er alle ruimte om nieuwe ideeën te laten opborrelen.