Meditatie en mindfulness op school

Het woord school is afgeleid van het Griekse woord scholè, wat onderbreking betekent. Voor de oude Grieken is de school een plek waar een pauze wordt ingelast om in die ledige uren de wezenlijke zaken van het leven te beschouwen; in die ruimte van rust wordt de mens uitgenodigd tot leren en nadenken.

Maar hoe anders is het vandaag de dag. Is er nog tijd voor pauze? Is er nog tijd om in alle rust na te denken? Het antwoord is vaak ontkennend want leraren en leerlingen staan steeds meer onder druk. Het is de druk om te presteren, te excelleren zelfs. Leerlingen worden frequent getoetst en zij worden dan overspoeld met informatie uit boeken, media en internet. Ze kunnen daar behoorlijk onder gaan lijden, druk ervaren, piekeren en bezorgd raken of misschien wel faalangstig worden. Hoe kun je al die prikkels verwerken, hoe kun je toch geconcentreerd en ontspannen blijven?

In de Verenigde Staten bestaat het zogenoemde Quiet Time program. Twee keer per dag is er op school een pauze van vijftien minuten. Leerlingen kunnen dan mediteren of ervoor kiezen een waardevolle educatieve activiteit in stilte uit te voeren, bijvoorbeeld lezen. Deze schoolbrede Quiet Time periode stelt leerlingen in staat hun geest en lichaam tot rust te brengen en hen opnieuw te motiveren om te leren.

Dat zijn de Verenigde Staten. Wat gebeurt er in Nederland? In ons land komt er gelukkig steeds meer belangstelling voor mindfulness en meditatie op school, zowel op basisscholen als op middelbare scholen. Op school wordt doorgaans een groot beroep gedaan op je hoofd, om na te denken, te analyseren en te interpreteren. Mindfulness heeft ook het hoofd als uitgangspunt, maar heeft een geheel andere invalshoek door je brein te trainen zodat je je aandacht beter leert richten. Mindfulness leert je bovendien met aandacht in het hier en nu te zijn, liefst zonder oordeel en met mildheid.

Door de aandacht te leren sturen, kunnen leerlingen zich beter concentreren en laten ze zich minder afleiden door allerlei storende gedachten of emoties en kunnen ze ook weer beter omgaan met spanningen als van hen gevraagd wordt prestaties te leveren. Mindfulness oefeningen helpen met andere woorden om te ontspannen, minder te piekeren en een hoofd vol gedachten tot rust te brengen. Ook wordt duidelijk hoe je met storende emoties om kunt gaan zonder er helemaal door meegesleept te worden of je steeds maar zorgen te maken.

Er zijn docenten die mindfulness beoefenen door aan het begin van een les vijf minuten aandacht van hun leerlingen vragen voor ademhalingsoefeningen of een korte geleide meditatie. Overigens zijn leerlingen niet verplicht mee te doen, ze mogen ook kiezen voor een andere activiteit, bijvoorbeeld lezen in stilte. De praktijk is dat je ogenschijnlijk vijf minuten effectieve lestijd verliest, maar je wint vervolgens aan concentratie en motivatie. Niet alleen is het begin van de les een mogelijkheid om mindfulness oefeningen in te plannen, er zijn ook scholen waar het na schooltijd, op basis van vrijwilligheid, wordt aangeboden.

Een van de oefeningen is de zogenoemde bodycheck, die helpt je bewust te worden van je lichaam en het beter te kunnen ontspannen. Gedurende een paar minuten concentreren leerlingen zich op hun hele lichaam. Ze beginnen bij de voetzolen en gaan via de benen, bekken, bovenlichaam en hoofd naar hun kruin. Hebben ze genoeg tijd dan maken ze ook nog de omgekeerde reis van kruin tot voetzolen.

Leerlingen die op school mindfulness beoefenen zeggen er veel baat bij te hebben. Slechts een enkeling geeft aan dat hij er niets aan heeft, maar de meesten zeggen dat ze er een beetje of zelfs veel baat bij hebben. Het helpt hen beter om te gaan met gevoelens van stress, onrust of onveiligheid. Een leerling hierover: ‘Ik ben minder onrustig en pieker minder.’ Ook kunnen leerlingen zich beter concentreren en hebben ze daardoor betere leerprestaties.

Behalve betere leerprestaties, hebben de aandachts- en ademhalingsoefeningen ook invloed op de relatie tussen docent en leerlingen en ontstaat er andere sfeer in de klas. Een docent die mindfulness met de leerlingen beoefent hierover: ‘Al na een paar minuten mindfulness aan het begin van de les zien de leerlingen mij als een andere persoon en ervaar ik de relatie als meer ontspannen en betrokken.’