In de regen wandel ik liever niet, ik heb er een hekel aan. Buienradar lijkt een goed hulpmiddel, maar is niet altijd betrouwbaar. De ene keer besluit je je wandeling een poos uit te stellen omdat er een regenbui wordt aangekondigd die niet komt en een andere keer begint het opeens te regenen, terwijl je appje aangeeft dat er geen wolkje aan de lucht is. Voorspellingen kloppen niet altijd.
Dat ondervond ook Jaap van Dissel die zich graag door modellen laat leiden. ‘De modellen voorspellen’ is een bekende quote die hij bij herhaling gebruikt om aan te geven of besmettingen en ziekenhuisopnames stijgen of dalen. Maar net als bij de regenbuien klopt dit niet altijd. Zijn modellen voorspelden dat de omikronvariant van het coronavirus zou toenemen, terwijl dat in werkelijkheid niet zo was. En recent liet het RIVM weten in maart een ziekenhuispiek te verwachten, maar het instituut weet niet wat voor piek precies. Een onduidelijk en verwarrend bericht.
Kennelijk hebben mensen een welhaast dwingende behoefte om de werkelijkheid in schema’s en modellen te gieten om de realiteit te schetsen of te voorspellen. Maar ieder model is een reductie en ook een vervorming ervan: tussen werkelijkheid en model gaapt een gat. Het model is onbetrouwbaar, de voorspelling komt niet uit, de werkelijkheid blijkt anders.
Mensen hebben de welhaast dwingende behoefte om de werkelijkheid in schema’s en modellen te gieten.
Waar is onze intuïtieve oordeel of de opgebouwde ervaring waarmee we aan kunnen voelen of er wel of geen regen komt en besmettingen stijgen? Boeren hadden vroeger geen buienradar en beschikten evenmin over betrouwbare weersvoorspellingen. Zij moesten varen op hun ervaring, hun intuïtie of het interpreteren van natuurverschijnselen.
Men wist dat als de zwaluwen laag vlogen, er regen in aantocht was. Door de stijgende luchtvochtigheid vliegen insecten lager en de zwaluwen ook om hun voedsel te vangen. Ook planten en bloemen bevatten aanwijzingen over het weer. Bloemen zoals haagwinde sluiten zich als er regen op komst is. Simpele kennis, waar je geen modellen voor nodig hebt. Je hoeft alleen maar waar te nemen en je intuïtie te gebruiken.
In plaats van te varen op modellen kun je je deze ervaringskennis toe-eigenen. Daarnaast kun je je intuïtieve kennis ontwikkelen en trainen. In wat voor een maatschappij leven we als we blindelings vertrouwen op modellen en algoritmen. Die kunnen ons verwarren, bedriegen en angstig maken. Wat zou het zijn om minder gewicht toe te kennen aan voorspellende modellen en ons intuïtieve kompas in samenhang met het gezonde verstand en de menselijke ervaring een grotere rol te laten spelen?