Psychiater en psychotherapeut Aaron Beck is afgelopen week op honderdjarige leeftijd overleden. Een mijlpaal. Een nog grotere mijlpaal is zijn bijdrage aan de cognitieve gedragstherapie. Hij vond het niet zinvol met lange behandeltrajecten eindeloos in het verleden te graven zoals dat in de toen gangbare psychoanalyse wel gebeurde. Zijn cognitieve gedragstherapie richt zich op het hier en nu en op gedachtenpatronen in het heden. Wat houdt je bezig? Hoe denk je over het leven, over jezelf, over anderen? Wat gebeurt er in je hoofd, in je lijf? Je kunt daarvan bewust worden en je gedrag veranderen.
Beck meende dat je gedachten je gedrag en je emoties beïnvloeden en dat door je gedachten te onderzoeken, je uiteindelijk je gedachten en bijbehorende emoties kan bijstellen. Gedachten zijn kennelijk zinvol. In mijn retraites laten deelnemers mij telkens weten dat het vooral druk is in hun hoofd en zij daar last van hebben. Vanuit het oogpunt van meditatie kun je dit probleem oplossen door waarnemer te worden, door naar alle gedachten die je hebt te kijken als wolken die komen en gaan, als wolken die voorbijdrijven.
Vanuit psychotherapeutisch oogpunt zijn de negatieve beelden over jezelf interessant en bieden een kans je geestelijke gezondheid te verbeteren.
Maar niet alle gedachten zijn zinloos. Misschien kan het helpen al je gedachten te catalogiseren. Dan ontdek je dat er inderdaad veel zinloze gedachten zijn. En ook veel gepieker, oordelen en negatieve gedachten. Maar daarnaast zijn er ook prachtige ideeën en inspiraties. Die kunnen we koesteren. Vanuit psychotherapeutisch oogpunt zijn de negatieve beelden over jezelf interessant en bieden een kans je geestelijke gezondheid te verbeteren. Je kunt ermee in gesprek gaan en kijken wat ze jou zeggen. Dat propageerde Aaron Beck. Hij richtte zich op de negatieve gedachten die veel cliënten over zichzelf hadden: ‘mij lukt nooit iets’ of ‘niemand houdt van mij’. Hij gaf hen de opdracht in gesprek te gaan met je gedachten en te onderzoeken of ze jouw geestelijke gezondheid kunnen bevorderen: ‘Wat zeg je als je beweert dat niemand van je houdt of dat niets lukt? Wat klopt er van die gedachten? Kun je iets noemen dat wél lukt?’ Want ideeën over jezelf zijn altijd ook mentale formaties en het is interessant om na te gaan of er ook een andere duiding mogelijk is. Je kunt negatief over jezelf denken, maar ook liefdevol.
Afgelopen week gaf ik een korte retraite over de vraag hoe je geest rustig kan worden. Door te leven in het hier en nu bevrijd je je van de ballast van het onverwerkte verleden en de zorgen voor je toekomst. Dat geeft rust. Dan resteren creatieve en inspirerende gedachten waarop je kunt focussen en die je kunnen helpen om te groeien. Maar net zo goed zijn negatieve gedachten een uitdaging voor persoonlijke groei. Dat is een belangrijke les van Aaron Beck.