Bij de uitvaart van een tante zaten dertig mensen op anderhalve meter afstand in een grote aula. Geen van de aanwezigen kon fysiek contact met elkaar maken. En na de uitvaart gesprekjes met elkaar voeren was ook niet aantrekkelijk omdat er geen koffietafel was. Gelukkig was er wel een ritueel met beelden, teksten en muziek.
Het belang van rituelen is in de afgelopen periode op een pijnlijke manier duidelijk geworden – nog steeds trouwens. Als iemand overlijdt, mogen slechts weinigen bij de uitvaart aanwezig zijn: niet alle familieleden, vrienden, kennissen en collega’s kunnen afscheid nemen. Er is ook al geen koffietafel waar de nabestaanden samen kunnen rouwen. En knuffelen kan in deze tijd al helemaal niet, terwijl die behoefte bij een uitvaart vaak groot is.
In onze samenleving is er een grote behoefte aan rituelen. Dikwijls zijn ze ontleend aan traditionele kerkelijke rituelen, maar in de tegenwoordige tijd zijn ze vaak van gedaante veranderd. Door het tanende gezag van religieuze instituties en door menselijke creativiteit ontstaan nieuwe rituelen, bijvoorbeeld rondom sterven. Het programma Ode aan de doden is een eigentijdse vormgeving van Allerzielen op 2 november. Er wordt stilgestaan bij dierbaren die in de afgelopen periode zijn gestorven.
Vaak zijn rituelen niet voor de eeuwigheid, maar vragen in veranderende tijden om aanpassing.
De grote behoefte aan rituelen heeft ermee te maken dat ze een belangrijke functie vervullen in het leven van mensen. Ze helpen om emoties te verwerken. Als er geen rituelen zouden zijn, gaat dat mensen vroeg of laat opbreken. Het kan hun geestelijke gezondheid zelfs schaden. Daarbij is het belangrijk dat er passende vormen zijn die helpen om het verdriet te voelen, te uiten en het verlies te verwerken. Vaak zijn rituelen niet voor de eeuwigheid, maar vragen in veranderende tijden – zoals nu – om aanpassing zodat ze de functie van emoties verwerken en verbinden kunnen vervullen. Als we emoties niet kunnen voelen en uiten, kunnen we verlies moeilijker verwerken. Bovendien werken rituelen verbindend. Rondom sterven is die verbondenheid belangrijk en geeft steun en troost. Deze tijd noodzaakt tot het vinden van nieuwe vormen.
‘Het leek alsof we erbij waren,’ zei een familielid uit Canada toen hij de video van de uitvaart zag. Het gemis van fysieke nabijheid bleef weliswaar bestaan, maar de beelden werkte verbindend. Een troostende ervaring.
