Het aantal zelfdodingen onder jongvolwassenen lag vorig jaar 15 procent hoger dan in de jaren daarvoor. Het zou te maken hebben met de coronamaatregelen. Ga maar na. Jongeren hebben in een lockdown zowat geen contact met leeftijdsgenoten, vriendschappen verschralen en er lijkt geen toekomstperspectief. De lockdowns laten de gevolgen voor jongeren zien: ze verminderen hun welbevinden en depressie en eenzaamheid zijn het gevolg. Psychiaters waarschuwden ook al dat het hoger onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs open moeten blijven om verdere psychische schade te voorkomen.
Jongeren zijn opgegroeid met de ervaring dat er veel mogelijk is in het leven en er zowat geen beperkingen bestaan. The sky is the limit. En nu wordt dat wereldbeeld door corona onderuit gehaald. Het geloof in vooruitgang en maakbaarheid is groot. Maar de eerlijke visie is dat het leven kan tegenvallen, dat lijden bij het leven hoort. We zouden met jongeren kunnen praten over zingeving en eindigheid. Een gesprek over maakbaarheid. Maar meer nog over kwetsbaarheid en de acceptatie van ons menselijk tekort. Dat is wel zo eerlijk, maar ook weer lastig omdat in onze cultuur een spirituele visie op eindigheid, dood en lijden ontbreekt.
De eerlijke visie is dat het leven kan tegenvallen, dat lijden bij het leven hoort.
Zo’n gesprek is ook lastig omdat een antwoord op de vraag naar het waarom van zelfdoding moeilijk te geven is. De zelfdodingen onder jonge mensen en studenten vielen de Amsterdamse studentenpastor Jan van Kilsdonk (1917-2008) in zijn werkzame leven vanaf 1962 tot zijn verbijstering ook al op. In de loop van de tijd zag hij het aantal stijgen. Hij dacht er veel over na maar had geen antwoord op de vraag naar het waarom. Hij kon er slechts in zijn bekende weidse beeldspraak over schrijven: ‘Ik denk dat de dynamiek in deze doodswil ondoorgrondelijk blijft. De verschrikking die het geeft om te leven is even duister als de woekering van kanker.’ Hij constateert dat het leven voor mensen soms niet meer smaakt en citeert bijbelse woorden van Prediker: ‘Ach olijven, je smaakt me niet meer. Amandelbomen, je bloeit niet voor mij.’ Dat is, zegt Van Kilsdonk, het enige fundamentele en onherleidbare gevoel.
Een gesprek over doodgaan en zelfdoding vraagt om spiritualiteit. Spiritualiteit is vertrouwd worden met je eindigheid, de dood. De kunst ook om met lijden om te gaan en om oud te worden. Reflectie op de dood kan je verzoenen met alles wat tegenzit, met inbegrip van de eindigheid. De realiteit laat zien dat die reflectie ondoorgrondelijk kan zijn Kennelijk kent de ziel diepe, onpeilbare lagen. Ook dat vraagt om acceptatie.
