Het onderstaande artikel is gepubliceerd in Geloven onderweg, nummer 3, 2014

Begin van het artikel

RETRAITE ALS EEN WEG NAAR JEZELF

Klik hier als je dit artikel als PDF wilt lezen

Door Ton Roumen, theoloog, schrijver en begeleider van retraites

In een retraite keren mensen zich voor langere of kortere tijd af van de buitenwereld, met als doel te verstillen. De wens om de dagelijkse drukte te compenseren is een veelgehoorde reden om in retraite te gaan. De worsteling met belangrijke levensvragen – hoe wil ik verder in mijn leven of hoe kan ik gelukkig worden? – is een ander, veelgehoord motief. Als er vragen zijn waar we mee worstelen of als het onrustig is ons leven, kunnen rust en stilte helderheid bieden en ontstaat er ruimte voor nieuwe antwoorden. Zo kunnen deelnemers zichzelf terugvinden in de retraite of minstens een weg ontdekken naar wie ze zijn.

Retraite en het vakantiegevoel

Voor de vierde keer op een rij gaf ik afgelopen zomer de vijfdaagse retraite ‘Zomertijd, ademtijd’ in het Dominicanenklooster van Huissen. Het idee voor deze zomerretraite is vijf jaar geleden bij mij ontstaan tijdens een zomervakantie in de bergen van Oostenrijk. Bij een dalstation van een kabelbaan stond een groot bord. De afbeelding toonde twee vrouwen die op een alpenwei zaten en tijdens hun vakantie van het schitterende uitzicht op de bergen genoten. De begeleidende tekst bij dat beeld luidde: Zeit zum atmen – tijd om te ademen. Dit beeld bracht een belangrijk levensgevoel tot uitdrukking en het beeld leverde ook allerlei associaties op die kunnen worden toegepast op retraitepraktijken. Een zo’n associatie is dat een vakantie verplichtingen en deadlines opheft. Er hoeft even niets en er staat geen druk op de ketel, bijvoorbeeld omdat anderen een beroep op je doen. In een vakantieperiode mag je er zomaar zijn. Vakantie is ook een periode waarin je afstand kunt nemen van de dagelijkse beslommeringen en waarin ruimte wordt gecreëerd. Ook dat is een associatie.

Vanuit die afstand kan het leven worden beschouwd. Afstand nemen helpt ook om het rustiger te laten worden. De afbeelding met de vrouwen die uitzicht hebben op de bergen laat ook weer zien dat het blikveld kan worden verruimd. Dat is letterlijk zo, omdat een verblijf in de bergen doorgaans prachtige vergezichten oplevert en schilderachtige panorama’s biedt. Maar het is ook figuurlijk aan de orde, alsof vergezichten helpen perspectief en breedte in het leven aan te brengen. Dit alles kan worden ervaren omdat het levenstempo in een vakantieperiode lager ligt. Er is meer tijd om te verwijlen en te beschouwen. In die rust kan de vraag worden gesteld wat écht belangrijk is en waar je op geconcentreerd wilt blijven.

Een laatste associatie heeft te maken met het gevoel van innerlijke vrijheid. Ons woord vakantie is afgeleid van het Latijnse woord vacare. Dit wil zeggen dat er ruimte in jezelf ontstaat. Innerlijke vrijheid wil zeggen dat je – ondanks je beperkingen en conditioneringen –toch kunt beschikken over een eigen ruimte. In deze ‘heilige’ ruimte ben je ontvankelijk en beschikbaar voor wat het leven van je vraagt. Daarmee is er een religieuze duiding. We spreken dan van vacare Deo: je bent vanbinnen vrij en er komt ruimte voor God.

Wat wil zich in jou meedelen?

Het programma van de zomerretraite bestond uit een aantal meditaties. Deze retraite bood de deelnemers ruime gelegenheid kennis te maken met uiteenlopende meditatievormen zoals loopmeditatie, tekstmeditatie, meditatief dansen en meditaties om de aandacht beter te leren richten. Toen ik de retraite vier jaar geleden voor de eerste keer gaf, was deze ook echt bedoeld als een kennismaking met verschillende meditatievormen. Gaandeweg heeft ze zich verder ontwikkeld; deze retraite wil niet alleen maar een willekeurige samengestelde mix van oefeningen zijn, er is minstens ook altijd ruimte voor reflectie naar aanleiding van een meditatie.

Deelnemers hopen zichzelf terug te vinden in de retraite.

In tegenstelling tot ‘snelle vragen’ wordt in de retraite gebruik gemaakt van ‘trage vragen’. Op snelle vragen weten we meteen een antwoord en dat is meestal eenduidig. ‘Hoeveel is twee maal twee?’ en ‘hoe heet de hoofdstad van Limburg?’ zijn voorbeelden van snelle vragen. Trage vragen daarentegen zijn belangrijke levensvragen en behoeven meer aandacht, rust en reflectie. Waarop wil ik in mijn leven geconcentreerd blijven? Hoe kan ik gelukkig worden? Hoe kan ik mezelf en de ander vergeven? Hoe kan ik negativiteit en onzuiverheid loslaten? Antwoorden op dit soort vragen zijn niet bedoeld om op te zoeken op internet of in een encyclopedie. Trage vragen vereisen reflectie, liefst in een rustige omgeving en een verstilde sfeer. In een sfeer van rust en verstilling kunnen dan heldere antwoorden komen.

De retraite is meer dan een kennismaking met meditaties en ook weer meer dan reflecties rond meditaties. Ze is vooral ook opgebouwd rond een hoofdvraag: ‘Wat wil zich in jou meedelen?’ Er is altijd wel een zaadje in de ziel dat om aandacht vraagt en tot wasdom en expressie wil komen. Dit zaadje vraagt om een zorgvuldige en aandachtige behandeling en komt expliciet aan de orde tijdens de slaapmeditatie (yoga nidra) en de latifa-meditatie, die in de tweede helft van de retraite op het programma staan.

Oogst

Wat brengt de deelnemers naar deze retraite? Sommigen lopen vast in hun arbeidzame leven of hun privéleven. In hun werk stuiten ze op veel weerstand en onbegrip. Ze komen naar de retraite voor reflectie: ze willen hun huidige onrustige levensgevoel op een rijtje zetten en kijken hoe ze verder kunnen, welke stappen ze kunnen zetten. Anderen willen vooral afstand nemen van hun drukke werk en soms ook hun gezin. Ze hopen te kunnen verstillen, rust te vinden in de meditaties en zich te laten dragen door het ritme van het klooster. Weer anderen hopen nieuwe balans te vinden en meer rustmomenten in te lassen. En nog weer anderen hopen hun leven te kunnen verdiepen en nieuwe inspiratie te vinden.

 ‘Ik ben gewend vraagstukken in mijn hoofd op te lossen. Maar door de retraite ben ik dichter bij mijn gevoel gekomen.’

Wat heeft de retraite voor de deelnemers opgeleverd? Allen hebben de rust, het ritmische monastieke leven en de meditaties als weldadig ervaren. Sommigen hebben bovendien ervaren dat stilte en verstilling helend is. Anderen voelden zich compleet onthaast. Iemand vond de retraite weldadig en nam zich voor niet meer zo lang door te werken en iedere dag telkens een half uur eerder – niet om half zeven maar om zes uur – te stoppen, en dat vooral te doen met een glimlach. Drie dagen na afloop van de retraite laat ze me weten dat ze haar woorden in daden had omgezet: ‘Ik ben al een paar dagen om zes uur naar huis gegaan van mijn werk, echt iets waar ik trots op ben.’ Weer een andere deelneemster heeft de retraite als indrukwekkend ervaren en zegt hierover: ‘Deze vijfdaagse retraite was een overweldigende ervaring. Ik ben gewend vraagstukken in mijn hoofd op te lossen. Maar nu ben ik dichter bij mijn gevoel. Als je gaat voelen, zijn de problemen kleiner, overzichtelijker en oplosbaar. Deze vijf dagen zal ik nooit van mijn leven meer vergeten. Dat weet ik nu al.’