Veel mensen zijn bang besmet te raken met het coronavirus. En als je besmet bent, kun je ziek worden en zelfs sterven. Kennelijk is de angst voor besmetting geworteld in de angst om te sterven. En niemand wil doodgaan. We doen er alles aan de dood te ontlopen. Een levensbedreigende ziekte moet worden bevochten en overwonnen vanuit de heersende overtuiging dat ons leven beheersbaar, controleerbaar en maakbaar is. Er is geen plaats voor de dood: als je ziek bent, maakt de dokter je beter. We communiceren ons suf over van alles en nog wat, maar communicatie over de dood vinden we lastig en staat haaks op ons maakbaarheidsdenken. De dood is één groot taboe, we spreken er niet over.
Dat is niet altijd zo geweest. In het Oosten en Westen bestaan eeuwenoude praktijken waarin wordt nagedacht over de dood. Het Tibetaanse dodenboek biedt een visie op sterven en adviseert ons te reflecteren op het ritme van leven en sterven. ‘Overweeg periodiek je dood,’ suggereerden ook de middeleeuwse monniken. Ze liepen er niet voor weg en in hun dagelijkse geestelijke oefeningen – de meditatio mortis – werd de dood voor ogen gehouden. We kunnen maar beter iedere dag bedenken dat we sterfelijk zijn, want op enig moment zal de dood zich aandienen en via meditatie bereiden wij ons erop voor. We kunnen maar beter nu beginnen een relatie aan te gaan met de dood. Als het uur van ons sterven is aangebroken, is het te laat. Als we onze angst om te sterven kunnen leren dragen, wordt het leven een stuk lichter.
In ons leven is er geen plaats voor de dood: als je ziek bent, maakt de dokter je beter
In vroegere tijden stierven mensen – volwassenen en (kleine) kinderen – vaak in grote getale aan ziektes als gevolg van slechte voeding, epidemieën of oorlogen. De dood hoorde tot de vanzelfsprende leefwereld. Religie en reflectie boden steun. De eeuwenoude geestelijke oefeningen zijn we echter kwijtgeraakt. Tijd voor een update? Een mooi voornemen ook op deze tweede november, de dag van de doden. Huisarts Rinske van de Goor stelt voor dat iemand het boek Dying for Dummies schrijft om mensen te begeleiden in de kunst van het sterven. Stervenskunst betekent dat de dood een partner wordt. En van een partner kun je veel leren. Hij leert je wie je werkelijk bent en wat werkelijk belangrijk is. Stel je de therapeutische vraag wat je zult doen, als je nog een maand te leven hebt. Deze confronterende vraag zal antwoord geven op de vraag waar je een verbinding mee wilt maken en wat niet belangrijk is en je dus los kunt laten.
Reflectie op de dood kan je verzoenen met je eindigheid en leert je hoe je het leven kunt omarmen. Aanvaarding van de dood betekent paradoxaal gesproken de volledige aanvaarding van het leven, met inbegrip dus van de dood. Zo wordt stervenskunst levenskunst.