Stilte heelt

Steeds vaker zoeken mensen stilte, via de natuur of een retraite. Stilte kan het actieve bestaan compenseren en is helend. Dit inzicht heeft de Duitse regisseur Philip Gröning aangezet een film te maken over stilte.

Gröning kwam in de jaren tachtig op het idee om de waarde van stilte aan het grote publiek te laten zien. Voor zijn film zocht hij een traditionele plaats waar mensen vertrouwd zijn met stilte en zwijgen en zich dagelijks erin onderdompelen. Hij vond die plek in het Kartuizerklooster La Grande Chartreuse in de Franse Alpen, in de buurt van Grenoble. Het is een gesloten kloostergemeenschap, weinig gesteld op nieuwsgierige blikken en min of meer verborgen voor de buitenwereld. Aan de prior vroeg hij in 1984 toestemming om in zijn klooster te filmen. Die kreeg hij niet. De prior zei dat hij later kon terugkeren met zijn vraag. Het moment was nog niet aangebroken. Het zou nog zestien jaar duren voordat hij toestemming gaf en de monniken bereid waren de camera in hun besloten klooster toe te laten. Misschien was nu het moment aangebroken waarop de wereld er aan toe was een boodschap over de waarde van stilte te verwelkomen. Medio 2002 ging Gröning van start. De voorwaarden waren streng: geen interviews, geen extra licht, geen storende rails voor de camera en geen herrie die de gewone gang van zaken verstoort. De kleine cameraploeg werd geacht zich onopvallend te gedragen en het leven in het klooster zoveel mogelijk mee te beleven volgens het ritme van het getijdengebed. In een tijdsbestek van een half jaar filmde Gröning het leven van de monniken.

Door onderdeel te worden van hun gemeenschap ervoer hij hoe het is om als een kluizenaar te leven. In het begin viel hem dat zwaar. De eerste weken was hij vooral moe. Toen hij zich eenmaal aan het kloosterritme had aangepast, voelde hij zich er meer thuis dan in de buitenwereld. Het spreekverbod viel hem minder zwaar dan gedacht. Omdat iedereen in de gemeenschap op hetzelfde moment dezelfde handelingen verricht, ontstaat er volgens Gröning een vorm van gemeenschappelijke energie. Je deelt ervaringen zonder te praten en het voorkomt dat je je eenzaam gaat voelen.

Het meest opvallend vond Gröning dat zijn zintuigen door de opgelegde stilte veel gevoeliger werden. Zo viel het hem op hoe een plant in de wind bewoog, of hoe het zonlicht zich over de houten vloer verplaatste. En er gebeurde nog iets bijzonders: hij werd zich veel meer bewust van de vreugde van het bestaan. Eenmaal terug in Berlijn moest hij vooral wennen aan de enorme angsten waarmee mensen leven. Dat was in contrast met het leven van de monniken, alsof zij geen angsten kenden omdat ze stil konden zijn en zich volledig konden overgeven aan God, waardoor hun angsten smolten als sneeuw voor de zon.Zo’n stilte werkt helend.

De film kreeg als titel Into Great Silence. In de film wordt zo goed als niet gesproken, noch gemusiceerd, met uitzondering van de gezangen tijdens de getijdengebeden. Ook worden er geen interviews gegeven en is er geen achtergrondcommentaar. In de film zit totaal geen tempo en je zou denken dat dit mensen afschrikt. Toch kwamen wereldwijd honderdduizenden mensen op de film af. Bioscoopbezoekers werden massaal gegrepen door dit document over contemplatie en stilte. Iemand vertelde mij, dat hij na een drukke werkdag als hij thuiskomt een poos naar fragmenten van de film kijkt en dat hij daardoor de drukke dag kan loslaten en weer tot rust komt.