‘Of ik niet wat vaker en ook wat langere stilteretraites aan kan bieden want de behoefte aan stilte groeit.’ Die vraag wordt mij nogal eens gesteld en de vijfdaagse stilteretraite die vanmiddag in klooster Steyl start is er een antwoord op. De boodschap van stilte is tegenwoordig bijzonder welkom. Dat merkte ook de Duitse filmregisseur Philip Gröning. Hij kwam op het idee een film te gaan maken over stilte en zocht een plaats waar mensen daarmee vertrouwd zijn. Gröning vond die plek in het Kartuizerklooster La Grande Chartreuse in de Franse Alpen. Het is een gesloten kloostergemeenschap. Aan de prior vroeg hij in 1984 toestemming om in zijn klooster te filmen. Die kreeg hij niet. De prior zei dat hij later kon terugkeren met zijn vraag. Nu was het moment nog niet aangebroken. Het zou nog heel wat jaren duren voordat hij toestemming gaf en de monniken bereid waren de camera in hun besloten klooster toe te laten. Nu was het moment aangebroken waarop de wereld een boodschap over stilte kon verwelkomen. Medio 2002 ging Gröning van start. De voorwaarden waren streng: geen extra licht en geen herrie die de gewone gang van zaken zou verstoren. De kleine cameraploeg werd geacht zich onopvallend te gedragen en het leven in het klooster zoveel mogelijk mee te beleven. In een tijdsbestek van een half jaar filmde Gröning het leven van de monniken. De film kreeg als titel Into Great Silence.
In de film wordt zo goed als niet gesproken, noch gemusiceerd, met uitzondering van de gezangen tijdens de getijdengebeden. Ook worden er geen interviews gegeven en is er geen achtergrondcommentaar. Door onderdeel te worden van hun gemeenschap ervoer Gröning hoe het is om als een kluizenaar te leven. In het begin viel hem dat zwaar. De eerste weken was hij vooral moe. Toen hij zich eenmaal aan het kloosterritme had aangepast, voelde hij zich er meer thuis dan in de buitenwereld. Het spreekverbod viel hem minder zwaar dan gedacht. Omdat iedereen in de gemeenschap op hetzelfde moment dezelfde handelingen verricht, ontstaat er volgens Gröning een vorm van gemeenschappelijke energie. Je deelt ervaringen zonder te praten en het voorkomt dat je je eenzaam gaat voelen.
Het meest opvallend vond Gröning dat zijn zintuigen door de stilte veel gevoeliger werden. Zo nam hij heel bewust waar hoe een plant in de wind bewoog, of hoe het zonlicht zich over de houten vloer verplaatste. Ook werd hij zich veel meer bewust van de vreugde van het bestaan. Eenmaal terug in Berlijn moest hij vooral wennen aan de enorme angsten waarmee mensen leven. Dat vormde een contrast met het monnikenleven, alsof zij geen angsten kenden omdat zij zich volledig konden overgeven aan God, waardoor hun angsten smolten als sneeuw voor de zon.
Iemand vertelde mij een paar jaar geleden dat hij na een drukke werkdag een poos naar deze film kijkt en zo weer tot rust komt. Afgelopen vrijdag mailde hij mij met de vraag of er nog plaats was in de stilteretraite. Naar stilte kijken is toch weer iets anders dan stilte ervaren.
