De mindfulnesstraining die ik gevolgd heb, heeft me goed gedaan,’ vertelde iemand. Zo’n soort opmerking hoor ik mensen wel vaker maken en ze komen dan met enthousiaste verhalen over hoe het hun welzijn heeft verbeterd.
Mindfulness leert je om te gaan met de vele, vaak storende, gedachten. Het leert je ook hoe je op een juiste manier met je emoties kunt omgaan – die worden immers vaak als lastig ervaren. En het leert je bewust te worden van je lichaam. Mindfulness heeft inmiddels zijn waarde bewezen en is algemeen geaccepteerd. Maar er vindt ook iets merkwaardigs plaats: er is sprake van een reductie. De meditatievorm wordt vaak in een klinisch kader geplaatst, alsof het een remedie of therapie is om ziekte te verbannen, zegt Henk Barendrecht, Vipassanaleraar en hoogleraar wiskunde.
Natuurlijk kan mindfulness voor patiënten uitkomst bieden. Mensen die zich niet kunnen concentreren, neurotisch of depressief zijn, terugkerende hoofdpijn hebben of chronisch vermoeid zijn hebben er baat bij. Zo laat het onderzoek Minding the body van Hiske van Ravesteijn zien dat een mindfulnesstraining van acht weken deelnemers leert met aandacht stil te staan bij hun lichamelijke klachten. Ze leren klachten te zien als onderdeel van hun leven. Ze leren hun lijden te accepteren en kunnen anders met zichzelf omgaan. Ook voelen ze zich energieker.
Maar de meditatietraditie waaruit mindfulness is voortgekomen – vipassana – heeft toch een bredere en diepere betekenis dan alleen maar het bestrijden van ziekte; het is een voertuig op de weg naar jezelf. Mindfulness lijkt wel een hedendaagse uitvinding, maar is 2500 jaar oud. Het heeft zijn wortels in de boeddhistische meditatiepraktijk die vipassana wordt genoemd. Vipassana betekent ‘de dingen zien zoals ze werkelijk zijn’. Het is een proces van zelfobservatie met als doel de geest tot in de diepste lagen te zuiveren van negativiteit zoals woede, haat, hebzucht en angst. Vipassana is gericht op het loslaten van conditioneringen en existentiële angsten. Naarmate de invloed van onzuiverheden zwakker wordt, komt er meer ruimte voor positieve eigenschappen als liefde, mededogen, kalmte en vreugde.
Vipassana helpt je inzicht te krijgen in wie je bent, in de aard van je geest, je gevoelens. Het helpt je te gaan ervaren en voelen wat er is en daar ook weer waarnemer van te worden: je hoeft niet samen te vallen met al je gedachten en gevoelens. En het leert je ook minder streng te zijn voor jezelf door met compassie en mildheid naar jezelf en anderen te kijken.
Mindfulness is een update van Vipassana, het is een voertuig op de universele weg naar licht in je leven. Op die weg wordt geen onderscheid gemaakt tussen ziek en gezond. Dat is een arbitrair onderscheid: iedereen heeft in zijn leven te maken met pijn. De begrippen ziek en gezond kunnen worden vervangen door duisternis en licht. Vipassana is dan een weg van duisternis naar licht, een weg naar jezelf. Iedereen kan die bewandelen.