Slechts 56 procent van de vmbo-leerlingen voelt zich veilig op school, meldt het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) op basis van een peiling onder bijna 75.000 leerlingen. Ondanks pestprotocollen, veiligheidsplannen en de wettelijke verplichting voor scholen zich in te zetten voor een veilig schoolklimaat, wordt er gepest, is er agressie, intimidatie en een slechte sfeer.
Weliswaar is er sinds 2015 de wettelijk verplichting voor scholen zich in te zetten voor een veilig schoolklimaat, maar eigenlijk moeten scholen zo’n wet niet nodig hebben. De zorg voor veiligheid kan als een pedagogische plicht worden gevoeld. Scholen kunnen anti-pestprogramma’s invoeren, zorgen voor een veilig schoolklimaat, heldere onderlinge communicatie en goede docenten. De vraag naar veiligheid lijkt oplosbaar als je passende maatregelen treft. Maar dat gebeurt dus kennelijk onvoldoende omdat de peiling van LAKS laat zien dat de helft van de vmbo-leerlingen zich onveilig voelt.
Het probleem van ontbrekende veiligheid op school is ook een echo die resoneert en een diepere en taaiere laag als oorzaak heeft. Het gaat dan over veiligheid in onszelf. Als mensen in een nieuwe situatie belanden – een nieuwe cursus, workshop, groep of baan – is hun eerste vraag of ze zich er veilig kunnen voelen. Die vraag is een echo van oude ervaringen, die we vaak al lang met ons meedragen en in ons lichaamsgeheugen is gaan zitten. Hebben jouw ouders jou genoeg veiligheid gegeven? Was er genoeg affectieve bevestiging, aandacht en liefde? Was er emotionele verwaarlozing? In mijn praktijk als coach zie ik veel mensen die onveilig gehecht zijn in hun kindertijd en daar als volwassenen last van hebben. Ze voelen zich nog vaak onveilig en angstig. Ze hebben het gevoel dat ze vaker zitten te overleven dan dat ze leven en kunnen maar moeilijk genieten en ontspannen en in plaats daarvan vluchten ze in hard werken.
De school heeft tot taak een veilige haven te zijn voor leerlingen, overigens ook voor leraren, want jong en oud zijn in meer of mindere mate bekend met het existentiële thema van onveiligheid. Een veilige school zal zeker helpen, dat moet een belangrijk pedagogisch doel blijven. Daarnaast is er de uitdaging om als individu meer veiligheid in jezelf te leren creëren. Ook dat zal helpen. Zorgen voor een veilige school is dus één, werken aan veiligheid in onszelf is twee. Omdat het probleem van ontbrekende veiligheid op school naar de onveiligheid in onszelf verwijst is het een illusie te denken dat het probleem alleen vruchtbaar kan worden opgelost op het niveau waarop het zichtbaar is: de school. Einstein zei het ooit al: een probleem moet je niet oplossen op het niveau waarop het zich manifesteert, maar op een ander, dieper niveau.