Het onderstaande artikel is gepubliceerd in: Herademing. Tijdschrift voor spiritualiteit en mystiek, nummer 89, september 2015

Begin van het artikel

VERGEVING ALS EEN DAAD VAN HET HART

Klik hier als je dit artikel als PDF wilt lezen

Ton Roumen

Mahatma Gandhi zei ooit dat je niet kunt vergeven als je zwak bent want vergevingsgezindheid vraagt om kracht. Kennelijk is vergeven nog niet zo gemakkelijk. Waarom niet? Omdat pijn in de weg kan zitten. Als je diep gewond bent, kan het proces van vergeven heel wat jaren in beslag nemen en wordt het een weg. Trauma’s, opgelopen door oorlog of geweld in een gezin, kunnen een blokkade vormen. Maar het is altijd ook mogelijk stappen te zetten op deze weg. Een eerste stap is de intentie om te vergeven.

Vergeven opent de poort naar vrijheid

Nelson Mandela heeft zevenentwintig jaren van zijn leven vastgezeten in een gevangenis. Hij was lid van het ANC en zat vast als een politieke gevangene. Mandela zat opgesloten in een kleine cel. Hij zag zijn kinderen niet opgroeien en zijn kinderen zagen hem niet. Ook zijn partner moest hij missen. Overdag moest hij zware arbeid verrichten. Soms kreeg hij geen eten en als hij dat wel kreeg, was dat vies en smerig. De bewakers hadden een witte huid, hij een zwarte. En hij werd gepest omdat hij zwart was. Hij werd vernederd. Een bewaker schiep er genoegen in om naast hem op de grond te plassen terwijl hij at.
Maar Mandela bleef hopen op een betere tijd. En op enig moment, vele jaren later, kwam hij weer vrij. Bij zijn vrijlating dacht iedereen dat hij als een oude geknakte man te voorschijn zou komen. Maar hij liet het tegenovergestelde zien: hij toonde zich krachtig. En er gebeurde nog iets wonderlijks: hij werd president van het land. En nu werden alle blanken bang. Stel je voor dat hij als president wraak zou nemen op alle blanken, daar had hij immers genoeg redenen voor. Want blanken hadden de zwarten altijd onderdrukt en geweld tegen hen gebruikt, ook toen hij in de gevangenis zat, had hij dat ervaren.
Maar dat gebeurde niet. Bij zijn vrijlating liet hij zien dat er geen verbittering en haat was, en dat hij de blanken niets kwalijk nam. Hij zei: ‘Ik begrijp jullie verdriet, maar verzoen je nu met de blanken en haat ze niet langer. Laten we ons land opbouwen zodat alle mensen, ongeacht hun huidskleur, met elkaar in vrede samenleven.’ Na vele jaren gevangenschap verloor hij zich niet in wraak of haat maar gebruikte hij zijn energie om een goede leider te zijn. Hij zei daarover: ‘Terwijl ik de deur van de gevangenis uitging naar de poort die mij naar mijn vrijheid zou leiden, wist ik dat ik nog steeds in gevangenschap zou zijn als ik de bitterheid en haat daar niet achter zou laten. Want als je haat, geef je je vijand je hart en je gedachten. Geef die niet weg aan een ander. Haten maakt je een gevangene van degene die jou kwaad berokkend heeft. Maar vergeven opent de poort naar vrijheid.’ Zo kun je laten zien dat het mogelijk is om mensen die jou en anderen pijn hebben gedaan te vergeven en verzoening te realiseren. Nelson Mandela deed dat. Maar voor veel mensen is vergeven toch veel moeilijker. Wat maakt vergeven zo moeilijk?

Waarom vergeven moeilijk is

In mijn praktijk voor spirituele heling komen veel mensen die met hun ouders worstelen en hen maar niet kunnen vergeven als ze, in hun beleving, te weinig liefde en aandacht hebben gehad of verwaarloosd zijn als kind. Die last dragen ze vaak al vijftig jaar met zich mee. Mijn vraag is altijd of iemand er aan toe is zijn of haar ouders te vergeven. Vaak is dat niet zo. Een eerste stap op de weg naar vergeving is luisteren naar de eigen pijn. Het luisteren naar de eigen verwondingen is een opstap naar het loslaten van pijn, wrok en woede, en dit kan uitmonden in een daad van vergeving.
De relatie tussen ouder en kind is doorgaans liefdevol, maar in die relatie kan men elkaar ook schade berokkenen. En dat gebeurt ook vaak. Een dochter verwijt haar ouders, dat ze te weinig ouderlijke liefde en genegenheid heeft ontvangen. Ze vindt, dat ze te weinig aandacht van haar ouders heeft gehad. Ze ervaart een pijnlijk gemis. De ervaring dat de dochter te weinig liefde heeft ervaren laat onverlet dat haar ouders misschien tot niet meer in staat waren en er niet meer inzat. De dochter had vast gehoopt op een minder beperkt opvoedingsrepertoire van haar ouders. Hadden haar ouders haar gevoel van een gemis op kunnen lossen of is dit teveel gevraagd en overstijgt ook deze aanspraak de parentale opvoedingsmogelijkheden? Kan deze dochter haar ouders vergeven? Kan ze meer ruimte maken voor zichzelf en haar hart openstellen?
De vraag van vergeving wordt belangrijk als ze zelf kinderen heeft. Stel dat ze haar ouders niet vergeeft, dan blijft ze met die hardheid zitten en blijft dit een rol spelen in de opvoeding van haar kinderen. Die voelen het patroon, de wrok. Misschien eigenen zij zich deze stemming toe, internaliseren deze en bepaalt het hun leefwereld. Zo blijf de familie gevangen in dit patroon. Pas als iemand uit dit patroon stapt, wordt een weg van vergeving voor de volgende generatie geëffend. Een patroon wordt daarmee doorbroken.

Vergeven begint met loslaten

Vergeven begint met loslaten. Iedereen heeft wel één of meerdere strijdtonelen in zijn leven. Ga maar na. Je veroordeelt anderen vaker dan je eigenlijk lief is en het lukt maar niet om met meer mededogen en mildheid naar anderen te kijken. Je worstelt met je ouders en vindt dat zij jouw onrecht hebben aangedaan. Misschien worstel je nog steeds dagelijks met de opvoeding van je eigen kinderen en kun je hen maar niet overtuigen dat ze verkeerde dingen doen, in jouw ogen. Of misschien besef je dat je verslaafd bent aan je smartphone, en daar maar niet los van kunt komen, terwijl je dat wel zou willen.
Je strijdtoneel is dan je eigen leven. En de grootste vijand… dat ben jezelf. Je hebt vast wel een eigen voorbeeld van een strijdtoneel waar je liefst van bevrijd wil worden. Maar je kunt een einde maken aan jouw strijd. Net als indianen kun jij de strijdbijl begraven. Wat levert het op en waarom is dit nuttig? Als jij je terugtrekt uit de strijd en je hart openstelt voor het leven zoals het is, kom je tot rust in het huidige moment en kun je dit moment ook als een geschenk ervaren. Als je worstelt met jezelf, gebruik je bovendien veel energie voor je strijd. Als je daarmee ophoudt wordt het rustiger en kun je de vrijgekomen energie voor iets anders aanwenden, bijvoorbeeld voor een creatief proces. Maar hoe begraaf jij je strijdbijl? Wees je bewust van jouw strijdtoneel en accepteer voor dit moment dat deze strijd er is. Zet hierna drie stappen. Observeer allereerst je strijd met belangstelling en liefdevolle aandacht; veroordeel jezelf dus niet. Misschien kun je naar jezelf als strijdende partij zelfs glimlachen. Trek je daarna terug uit de strijd, verzet je niet langer. Creëer afstand door waarnemer te worden van jouw strijd. Maak het rustig. Dit is de tweede stap. En als je uit de strijd stapt, kan je hart zacht en mild worden, door het te voeden, bijvoorbeeld door jezelf te verwennen of iets leuks te doen. En dit is de derde stap.

Vergeven als een meditatieve weg

Vergeving schenken verloopt ook langs een meditatieve weg. Deze begint, zoals gezegd, met het luisteren naar je eigen pijn. Het luisteren naar je eigen verwondingen, is een opstap naar het loslaten van pijn, wrok en woede. En het vraagt ook om de inzet van je mildheid van je hart. Vanuit je hart vergeef je. Vergeving schenken bevrijd je van de pijn en het verdriet uit het verleden. Als je gaat vergeven ontstaat er meer ruimte in je leven, en kan je hart zich openen. Je leven wordt rustiger, want er komt een einde aan de strijd in je leven. Dat lucht op en geeft ruimte, ademruimte, waardoor je je bevrijd voelt en voortaan natuurlijk, gemakkelijk en spontaan kunt leven. Vergeving opent de poort naar vrijheid.
Jack Kornfield vertelt in zijn boek Een licht voor jezelf dat vergeven betrekking heeft op de momenten dat je jezelf en de ander tekort deed en op de momenten dat de ander jou tekort deed. De consequentie van deze vormen van beschuldigen, is dat je jezelf kunt vergeven voor wat jij jezelf of de ander hebt aangedaan en dat je de ander kunt vergeven voor wat hij jou heeft aangedaan. Vergeven wordt dan een menselijke daad, een daad van het hart. Het vraagt erom ruimte te maken in je hart en je geopende hart zacht te laten worden. In die ruimte kun je God toelaten en Zijn liefdevolle kracht van vergeving ervaren. Vergeving wortelt dan in de ervaring dat God vergeeft. In de vergeving naderen God en mens elkaar en in de bevrijdende daad van vergeving vind je vreugde en innerlijke rust en is er geen plaats meer voor angst en oordeel. Daarvan ben je dan bevrijd, voorgoed.
Psalm 51 is een bekend gebed om vergeving. Het is de heling van het tekort en de schaduwkant die in ons is; een tekort waarvan sprake is als we de ander kwetsen of beschuldigen. Het tekort betreft ook de schijnbare onmogelijkheid van vergeving. Het gebed is een verzoek aan God om vergeving. De tekst van deze psalm is door verschillende componisten op muziek gezet. Een ervan is Josquin Desprez. Deze muziek versterkt de boodschap van de psalm en creëert een bijzondere meditatieve sfeer van vergeving en heling die behulpzaam kan zijn op de weg van vergeven. In de psalm wordt God gevraagd het hart te herscheppen tot een zuiver hart en de geest te vernieuwen. De zuivering van het hart is een heling die het mogelijk maakt de weg naar vergeving in te kunnen slaan. Deze zuivering maakt een einde aan een verstokt hart en maakt het mogelijk te vergeven als een daad van het hart; ons hart wordt bevrijd en voortaan kan liefde erdoor heen stromen.

Gekrenkt en gekwetst

Er zijn ervaringen en momenten waarop je andere mensen hebt beschuldigd, gekwetst of in de steek hebt gelaten. Vaak heb je anderen bewust of onbewust laten lijden, vanwege je eigen pijn, angst, verwarring of onverwerkte verleden. Vraag je dan af, welke pijn, verwarring of angst er bij jou aan ten grondslag ligt. De pijn die je anderen hebt aangedaan, kan opnieuw worden bezien en gevoeld. Je kunt jezelf vergeven dat je de ander dit hebt aangedaan. Zie en voel de pijn in je meditaties en reflecties die je anderen hebt aangedaan en besef, dat je deze last kunt laten vallen door te vragen om vergeving.
Er zijn vast ook tal van voorbeelden te noemen, waarop anderen jou in gedachten, woorden of daden bewust of onbewust hebben gekwetst of geschaad. Kinderen kunnen gekrenkt zijn door hun ouders, oorlogsslachtoffers door hun agressors, werknemers door hun superieuren, cliënten door hun hulpverleners. Je kunt beledigd zijn en je kunt je slachtoffer voelen. Wil je deze situatie handhaven of wil je er verandering in aanbrengen? Wil je uit dit patroon stappen? Als je uit de rol van slachtoffer stapt, neem je het heft weer in eigen handen en kan er zich een weg openen naar vrijheid en liefde.
Jij kunt een eerste stap zetten door de ander vergiffenis te schenken om wat hij gedaan heeft. Deze ervaring kan opnieuw worden beleefd en ondersteund door de wens om iedereen die je schade heeft berokkend, vergeving aan te bieden om zo niet langer belast te worden met de pijn die al zo lang wordt meegedragen. Als het moeilijk is te vergeven kan het helpen te beseffen dat die ander jou gekwetst of geschaad heeft vanwege zijn eigen pijn, angst, verwarring en woede. Misschien dat dit inzicht helpt je hart zachter en milder te maken.
Sta jezelf in je meditaties toe de situaties weer voor de geest te halen, waarin je bent gekrenkt en gekwetst. Voel het verdriet, dat je vanuit het verleden meedraagt en besef, dat je jezelf van deze last kunt bevrijden door anderen vergeving te schenken. Voor zover het je lukt, schenk je anderen vergeving, waardoor je de pijn, die je al zo lang in je hart hebt meegedragen, kunt loslaten.

Jezelf vergeven

Vergeving heeft ten diepste betrekking op jezelf en op de momenten waarop je jezelf tekort deed zegt Jack Kornfield. Je kunt een einde maken aan het beschuldigen van jezelf omdat je daarmee jezelf tekort doet. Daarover hoeft geen schuldgevoel te bestaan. De bevestiging van schuld is een rem op een harmonische persoonlijke ontwikkeling. Schuldgevoelens blokkeren de energiestroom en daarmee je persoonlijke groei en je weg naar vrijheid.
Er zijn veel manieren waarop mensen zichzelf in gedachten, woorden en daden, bewust of onbewust hebben geschaad. Deze situaties kunnen in herinnering worden geroepen in je meditaties. Zo kun je jezelf vergeven voor de momenten waarop je jezelf tekort deed of geweld aandeed. Het gevoel van tekort en schuld kan dan worden losgelaten, opdat versteende ervaringen kunnen ontdooien en de energie weer vrij kan stromen.
Ik kan mezelf vergeven, als ik mezelf heb miskend, gekwetst of beschadigd. Vergeving is dus mogelijk, als ik mezelf iets kwalijk neem of als ik denk dat ik niet de moeite waard ben. Vergeving begint dan bij het inzicht, dat ik niet anders kon of niet beter wist. Mezelf vergeven betekent dat ik het besef loslaat dat ik mezelf tekort heb gedaan of mezelf onder druk heb gezet. In mijn meditaties kan ik nagaan, welke beelden ik over mezelf heb. Wat is het oordeel dat ik over mezelf heb en in stand houd? Waar deed ik mezelf tekort? Heb ik mezelf schade berokkend? Heb ik nog meer oordelen over mezelf? Sta jezelf toe de manieren waarop je jezelf hebt geschaad en gekrenkt te zien en te voelen. Voel de pijn. Besef ook dat je deze oordelen en beelden los kunt laten, door ze één voor één in je vergevingsgezindheid op te nemen. Vergeef jezelf voor iedere keer, dat je vanwege je eigen pijn of verwarring jezelf hebt geschaad of gekwetst.
Tijdens mijn retraites gebruik ik vaak meditaties om oud zeer los te laten, het hart zachter te laten worden en te kunnen vergeven. Het is niet altijd even gemakkelijk de vergevingsmeditatie toe te laten, maar soms ook wel. Een van de deelneemsters heeft onlangs tijdens een van mijn retraites ervaren dat vergeven een daad van het hart is. Ze zegt hierover: ‘Vooral de meditatie over vergeven was een indrukwekkende ervaring. Ik heb indringend ervaren dat ik kon vergeven omdat ik me openstelde voor deze stemming en deze helemaal kon toelaten in mijn hart.