Vervuld verlangen

Mijn tante Annie is 91 jaar geworden. Een mooie leeftijd vinden we. Voordat ze stierf zei ze: ‘Jullie hoeven niet verdrietig te zijn. Ik heb een mooi leven gehad en ben daar dankbaar voor.’ Tante Annie kon in vrede sterven, haar verlangen was vervuld.

Maar vaker maak ik ook het omgekeerde mee. Als het stervensuur dichterbij komt, lijkt het wel alsof de worsteling met het leven intenser wordt en de verbittering nog meer voelbaar. Natuurlijk wil niemand dood en kan er verzet ontstaan, maar in het stervensuur lijkt de balans te worden opgemaakt en kan de ongerijmdheid of het tekort van het leven pijnlijk zichtbaar worden en zich als een onvervuld verlangen tonen.

Dit onvervulde verlangen gaat doorgaans niet over het gebrek aan materiële zaken als een luxe auto, een groot huis of veel spaargeld. Nee, het is de angst dit leven te verlaten zonder dat het zinvol is geweest. Het is de angst niet ten volle te hebben geleefd, de angst niet gelukkig te zijn geweest, de angst dat je niet je eigen spoor hebt kunnen volgen en onvoldoende tijd hebt doorgebracht met degenen die je dierbaar zijn.

Het gemis heeft ten diepste betrekking op het ontbreken van ‘de waarden van het hart’ zoals liefde, affectieve bevestiging, creativiteit en intieme vriendschap. En in het stervensuur is er de oprisping van dit onvervuld verlangen en dan wordt – bewust of onbewust – merkbaar hoe groot het verlangen altijd al is geweest. Heeft het leven je bedrogen en genekt? Als je nauwkeuriger kijkt, ontdek je dat het verlangen de boosdoener is, of beter gezegd: jouw opvatting over wat verlangen is en de gehechtheid eraan.

Het verlangen naar geluk en liefde schuiven we gemakkelijk in de tijd vooruit. Een kenmerk van verlangen is nu juist dat het eens zal worden vervuld. De werknemer die zestig jaar is en best zou willen stoppen met werken, troost zichzelf met de gedachte dat hij tot zijn zevenenzestigste jaar hard zal werken maar vanaf die tijd mag gaan genieten. Per saldo zal hij wel nog zeven jaar moeten afzien. En de conservatoriumstudent, die veel te veel muziektheorie moet studeren en te weinig vanuit zijn hart kan musiceren, sust zijn geweten met de gedachte dat hij na zijn afstuderen zijn muzikale hart en passie volop mag laten spreken en zijn publiek in vervoering zal brengen. Straks zal zijn verlangen worden vervuld. Straks, nu nog niet, hij heeft immers tijd van leven.

Maar dan, zoveel jaren later, als het uur van sterven is aangebroken, vragen we ons af of onze dromen zijn uitgekomen. En dan wordt het spannend of deze vraag bevestigend kan worden beantwoord of dat het een open en pijnlijke zenuw is.

Doorzie de aard van het verlangen, doorzie het bedrog van het verlangen. Plaats het heel eenvoudig in het heden. De geheime toverformule bestaat uit drie ingrediënten. Eén: maak je verlangen niet te sterk. Als je verlangen te sterk is, komt er spanning op te staan en komen je dromen misschien wel niet uit. Twee: plaats het niet te ver vooruit in de tijd, zet het in het hier en nu. Drie: hecht er niet aan.

Ontwaak dus uit je dromen en wordt wakker. En wakker worden is dan: het verlangen in het hier en nu zetten. Vertrouw erop dat de vervulling van je verlangen dichterbij is dan je denkt. Want wat je verlangt is een zaadje dat in je (hart) zit en dat kan ontkiemen. Het heeft alleen water, mest, zonlicht en voedsel nodig. En daar kun je maar beter geen half leven mee wachten. Dan is het te laat.

Leef in het hier en nu, omarm met mildheid datgene wat je verlangt, laat het dan weer los. Aanvaard het leven vooral zoals het is en vergeef jezelf – en het leven – voor wat er wél en wat er niet is.

En vergeet vooral niet dat je iedere dag kunt oefenen in de ontwikkeling van de waarden van het hart. Mijn tante Annie heeft volgens mij veel geoefend, en met succes.