‘Na een traumatische ervaring lijkt de neiging tot zelfbehoud permanent actief te zijn, alsof het gevaar elk moment kan terugkeren.’ Zo typeert Judith Lewis Herman, psychiater en traumadeskundige, kernachtig de wond die getraumatiseerden voelen. Dat geldt voor jong én oud. Zowel voor kinderen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld als voor soldaten die geconfronteerd zijn met oorlogsgeweld.
Zo heeft de val van Srebrenica, 22 jaar geleden, diepe wonden geslagen die nog dagelijks worden gevoeld. De pijn van de nabestaanden – veelal moeders – is nauwelijks verzacht met het recente oordeel van het gerechtshof in Den Haag, dat de staat deels aansprakelijk is voor de dood van 350 Bosnische Moslimmannen. Verder stellen Dutchbat-veteranen de staat aansprakelijk voor de geleden schade en eisen een schadevergoeding omdat ze onherstelbare schade ondervinden en vaak kampen met een posttraumatische stressstoornis (ptss).
Ook kinderen in de jeugdzorg zouden standaard onderzocht moeten worden op ptss, laten psychologen recent weten. In combinatie met een cognitieve gedragstherapie of met EMDR – die erop gericht is de emotionele lading van de traumatische herinnering te verminderen – kan men kinderen succesvol behandelen. Dat zijn trouwens niet de enige vormen: meditatie en mindfulness zijn ook succesvol. De documentaire Free the mind laat indringend zien hoe getraumatiseerde oorlogsveteranen baat hebben bij deze aanpak. In de documentaire stelt de invloedrijke neurowetenschapper Richard Davidson dat meditatie kan helen. Hij organiseert trainingen voor oorlogsveteranen. Die volgen de cursus, die een week duurt, en dagelijks zijn ze ongeveer drie uur bezig met meditatie, ademhaling en yoga.
Behalve een oefening in bewust ademhalen is de cursus vooral een oefening in waarnemer worden. Aan de cursisten wordt gevraagd of ze een duim zijn of een duim hebben. En dat geldt ook voor de overweldigende ervaringen die ze hebben meegemaakt. Je bent niet je trauma, je kunt er naar gaan kijken. Je bent niet je angst, je hebt angst. Dat is een van de principes van meditatie en mindfulness: waarnemer worden door te disidentificeren.
De documentaire Free the mind laat zien wat de meditatiecursus heeft betekend voor de oorlogsveteranen Steve Lee en Richard Low. Aan het einde ervan zegt Richard: ‘Afgelopen drie jaar heb ik niet geleefd. Ik leefde voor mijn vrouw. De cursus heeft gelukkig mijn leven veranderd, wat ik niet voor mogelijk heb gehouden. Ik voel me nu weer blij als een kind.’ Ook Steve blikt aan het einde van de training terug: ‘Aan het einde van de cursus kon ik voor het eerst naar de dingen kijken zonder er echt wat bij te voelen. Gewoon kijken en weten wat er gebeurd is. Alleen al het feit dat ik heb kunnen slapen zonder een pil te slikken, bijna een hele week, is fantastisch.’
Uit het onderzoek van Richard Davidson blijkt dat de twee oorlogsveteranen na een cursus van een week beduidend minder last hadden van symptomen van posttraumatische stress en van slaapstoornissen. En een maand na het onderzoek waren de verbeteringen nog steeds waarneembaar. Of de effecten op de langere termijn ook nog gelden, zal zeker ook te maken hebben met de vraag of mensen hun meditatiepraktijk een plek in hun leven zullen geven. Deze training heeft hen een uitweg geboden uit depressie en hen geheeld.
Traumadeskundige Peter Levine zegt dat een trauma een opgelopen verwonding is als gevolg van angst, hulpeloosheid en verlies. Om te helen heeft de wond aandacht nodig in de vorm van compassie. Door te luisteren naar het eigen lichaam stel je dit in staat blokkades los te laten en compassie te voelen. Daar begint het genezingsproces.
Het is net als met oesters, zegt de gezaghebbende benedictijn Anselm Grün. Bij gewonde oesters ontstaat uit de bloedige wonden een parel. Zij veranderen verscheurende pijn dus in iets moois. Als je echter je tanden op elkaar blijft zetten om je wonden krampachtig te sluiten, kan er niets in groeien. Het doet vaak pijn om de wond aan te raken. Die zal er dan ook altijd blijven. Als je daarentegen je wond aanvaard, kan deze veranderen in een bron van leven en liefde. Lijden wordt dan een basis om jezelf te bevrijden. Dat is een harde levensles, ook een nuttige.
