Onderweg naar huis, kwam ik in een file terecht. Het verkeer schoof langzaam vooruit. Opeens zoefde er een auto voorbij, over de vluchtstrook, en voegde verderop in terwijl ieder ander netjes aansloot in de rij. Zijn mensen egoïstisch vroeg ik me toen af. Ik zocht naar voorbeelden van mensen die naar elkaar omzien. Mijn reflectie begon aarzelend, maar al snel was er een waslijst. De vrijwilliger die Nederlandse les geeft aan vluchtelingen. Een familielid die mantelzorg voor een ouder familielid op zich neemt. Grootouders die regelmatig belangeloos op de kleinkinderen passen. Boodschappen doen voor de buurvrouw die van een operatie herstelt. Vrienden helpen verhuizen. Ook al zouden we egoïstisch handelen – minstens zo nu en dan – er zijn genoeg voorbeelden waar het tegenovergestelde uit spreekt.
Een Britse studie uit 2016 laat zien dat 74 procent van de bevolking zich meer identificeert met waarden als behulpzaamheid, eerlijkheid en rechtvaardigheid dan met de waarden van het ego zoals geld, status en macht. Voeg daarbij het inzicht van filosofe en politiek denker Hannah Arendt (1906-1975) dat onze behoefte aan liefde en vriendschap groter is dan onze hang naar haat en geweld en dan zie je dat mensen vaker altruïstisch dan egoïstisch blijken te zijn. Dat is mooi maar heeft wel een nadeel.
Alsof we er voor willen zorgen dat de ander zich beter gaat voelen of de ander willen redden
De schaduwkant is dat we ons verantwoordelijk gaan voelen en soms voelen we ons té verantwoordelijk. Alsof we er voor willen zorgen dat de ander zich beter gaat voelen. Alsof we de ander willen redden. Die verantwoordelijkheid kan zwaar gaan drukken, wat soms lijfelijk voelbaar wordt als een last op onze schouders, pijn in de rug of hoofdpijn. Je kunt zelfs in je verantwoordelijkheid verstrikt raken. Als ik niet voor mijn ouders zorg, wie ziet er dan naar hen om? Als ik niet op mijn kleinkinderen past, wie dan wel? Zo neem je net als Titanenzoon Atlas de wereld met al het lijden op je schouders.
Kan die verantwoordelijkheid lichter worden gemaakt terwijl we geen afscheid hoeven te nemen van een altruïstische levenswijze? Misschien helpt het als je vanuit compassie leeft. Want wat doet compassie? Ze laat je zelf niet delen in het lijden van anderen maar doet jou wel het leed van de ander onder ogen zien. Compassie bestaat uit twee componenten die met elkaar in evenwicht zijn. Je doet mee en je kijkt ernaar. Je bent deelnemer én waarnemer tegelijkertijd. Zo ben je betrokken én houd je afstand en misschien dat die houding kan helpen je niet verstrikt te laten raken in je verantwoordelijkheid. Die houding vraagt wel om oefening. Om dagelijkse oefening
