Mijn familie kwam met Allerzielen bij elkaar om gestorven ouders, ooms en tantes te herdenken en tegelijk de onderlinge verbondenheid te voeden. Een kerkdienst en een maaltijd hoorden daarbij. Maaltijden werken doorgaans verbindend. Overledenen kunnen deel uit blijven maken van de gemeenschap van de levenden, door herinnering en verbondenheid, zei theoloog Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) al. Onze doden horen er bij en zijn in onze herinnering en onze verhalen levend.
Allerzielen is een gedenkdag in november, een tijd waar het zonlicht vertrekt en de donkere dagen aanbreken. Gelukkig zijn er aan het begin van die maand genoeg rituelen waarbij licht een substantieel onderdeel is dat voor verlichting zorgt. Met Allerzielen steken we kaarsjes aan voor onze dierbare overledenen. Kaarsjes zijn er ook als begin november het hindoeïstische Divalifeest, het feest van de duizend lichtjes, wordt gevierd, dat helpt de duisternis en het kwaad te verdrijven. Mexico kent de Dia de los Muertos om overleden geliefden te eren. En met Halloween – de Angelsaksische variant van Allerheiligen, die in onze contreien steeds meer terrein wint – worden eveneens de boze geesten van de duisternis verjaagd. De duisternis verjagen met licht is een ritueel dat veel culturen kennen. Ja, we kunnen wel wat licht gebruiken en kaarsjes zijn de rituele vormgeving en uiting daarvan.
We kunnen licht zien in de duisternis door ertegen te zeggen: wees mijn licht.
Nu kun je wel duizenden lichtjes aansteken zoals op het Divalifeest gebeurt, maar je kunt ook een meditatieve weg bewandelen en licht leren zien in de duisternis. Dat is een dagelijkse oefening die in contemplatieve kloosters tijdens het eerste gebedsmoment wordt gepraktiseerd. Dat gebedsmoment heet de metten en vindt ’s morgens in alle vroegte plaats als het nog donker is; het helpt de monniken vertrouwd te raken met de duisternis. Dat wordt een stevige uitdaging omdat vertrouwen in het licht haaks staat op de angst van mensen. De uitdaging om op het licht te gaan vertrouwen kent nog de vervolgstap om diep in de duisternis te kijken en te zien dat deze alles is wat we nodig hebben, dat we erin vinden wat we nodig hebben en waar we naar op zoek zijn. We kunnen licht zien in de duisternis door ertegen te zeggen: wees mijn licht, zegt David Steindl-Rast, een benedictijner monnik die de verbinding wil leggen tussen christelijke monastieke spiritualiteit en oosterse wijsheid. Als we diep in de duisternis kijken kunnen we wakker worden uit een nachtelijke en donkere wereld. We kunnen verlicht wakker worden en een licht voor onszelf zijn en dat licht uitstralen.
