‘Met Kerstmis moet het gezellig zijn en wil ik met de hele familie van het lekkere kerstdiner genieten’. Dat is een bekende ingeburgerde uitspraak die vaker wordt verwoord in de kersttijd en die ik ook afgelopen dagen hoorde. Wie wil er niet gezellig samenzijn? Dit breed gedeelde idee komt ergens vandaan, is een traditie geworden en een conventie. Vervolgens is het verworden tot een idee fixe, een werkelijkheid die ons gaat beheersen. Zo’n gestolde opvatting verwijst naar een realiteit waarvan je je kunt afvragen of die geldig is en bij jou past. Ook na de kersttijd circuleren er gestolde opvattingen. Op 1 januari maak je goede voornemens (die je waarschijnlijk een week later weer laat varen) en in maart wordt het tijd om een zomervakantie te boeken. Conventies en gestolde opvattingen zijn eindeloos.
Gestolde opvattingen passen doorgaans niet bij de ervaren werkelijkheid en zijn daarmee zelfs in strijd. Tijdens het kerstdiner is het vooral niet gezellig als de dominante oom veel aan het woord is en telkens nadrukkelijk laat merken iets beter te weten. De feestmaaltijd roept ook irritaties op als de nicht maar aandacht blijft vragen voor haar kinderen die volgens haar goed kunnen leren en bijzonder slim en intelligent zijn. Ook dat is niet gezellig.
Hoe kun je nou weten of een mening voor jou klopt?
Opvattingen die de gezelligheid van Kerstmis onderstrepen hebben we vaak ergens gehoord, daarna geïnternaliseerd. Iemand anders heeft ze bedacht, ze zijn gaan circuleren, wij hebben ze ons toegeëigend en het wordt een sociale norm. Alsof we een programma hebben gedownload. Maar programma’s downloaden doe je op een apparaat en in een robot, niet bij mensen. Heb je zelf gecheckt of die programma’s voor jou kloppen? Want het is wel fijn als het voor jou klopt. Maar hoe kun je nu weten of een mening voor jou klopt?
Er is maar één manier om dat na te gaan en dat is: voelen. Als er wordt gezegd dat een bijeenkomst gezellig is terwijl jij merkt dat de aanwezige gasten ruzie willen gaan maken, en als dit onaangenaam voelt in je lichaam, dan zegt je gevoel iets anders. Je gevoel is als een kompas. Je kunt beter voelen of het voor je klopt en op dat gevoel afgaan dan een mening voor lief nemen en die jezelf toe-eigenen terwijl je ervan bent vervreemd. En je gevoel als kompas hoef je niet alleen met Kerstmis te gebruiken, het kan zinvol zijn dat elke dag te doen.
