Met de auto reed ik door het polderlandschap naar mijn afspraak. Het was een mistroostige dag met slecht zicht en tegen vieren begon het alweer te schemeren. Begrijpelijk dat in deze donkere dagen voor kerst extra kaarsen en kerstverlichting welkom zijn. De mens wil zich met licht ontdoen van de last van de duisternis die zijn sombere en zware gemoed belast.
Maar onderschat ook de positieve kracht van duisternis niet. Die kun je benutten. Dat gebeurt in contemplatieve kloosters, in de vroege ochtend tijdens het eerste dagelijkse meditatiemoment – de metten – als de zon doorgaans nog niet op is. De kloosterlingen oefenen erin vertrouwd te raken met de duisternis. De vroege ochtend is daarvoor een goede gelegenheid. Kwellende zorgen en nachtelijk gepieker over levensvragen of twijfel over triviale zaken kunnen ons ’s nachts uit de slaap houden. De donkere nacht kan onrust en zorgen uitvergroten.
We kunnen diep in de duisternis kijken en zien dat op de bodem ervan geen angst meer is, maar licht doorsijpelt.
Monniken gaan een relatie aan met de duisternis. Kunnen ze het ermee uithouden? Kunnen ze accepteren dat er zorgen zijn? Ze kijken diep in de duisternis, en zien dat op de bodem ervan geen angst meer is, maar licht doorsijpelt. Het vertrouwen groeit dat duisternis verdreven kan worden door licht. Monniken mediteren zich als het ware door de duisternis heen om zich ermee te verzoenen. Ze vragen om goddelijk licht te laten schijnen op alle pijn en alles wat nog niet verlost is. Ze bidden voor de geboorte van God in de duisternis. Dat is het kerstthema bij uitstek: het lichtkind dat in de kerstnacht geboren wordt. Dit kerstthema is iedere dag aan de orde. Het is het verlangen dat het licht er altijd mag zijn.
We kunnen duisternis loskoppelen van angst en hebben het dan over natuurlijke duisternis. Die is neutraal en heeft niet de existentiële connotatie van depressie, angst of eenzaamheid. Verblijf maar een poos hoog in de bergen, in een niet bewoond gebied. Daar kun je pure duisternis ervaren zonder angst want ze is en kalmerend, rustgevend en zuiverend. Ze helpt je te ontladen en negativiteit en onzuiverheid los te laten. Net als licht heeft duisternis helende kwaliteiten. In de meditatie kun jij je voorstellen dat je met duisternis bent gevuld om zo te ontspannen en kalmte te voelen.
Licht en donker hebben we beide nodig en monastieke tradities leren ons met wijd open ogen te kijken naar alles wat donker is om te ontdekken dat op de bodem van de duisternis licht te vinden is. Weliswaar kunnen we door eenzaamheid, angst en uitzichtloosheid worden opgeslokt, maar er is ook een drijfveer telkens te blijven zoeken naar verlichting en licht omdat wij van nature lichtwezens zijn.
