Mijn tante stierf op 91 jarige leeftijd. ‘Jullie hoeven niet verdrietig te zijn. Ik heb een mooi leven gehad,’ zei ze vlak voor haar dood. Dankbaar kon ze terugkijken op haar leven. In haar laatste levensfase was ze nog redelijk gezond. Wel had ze aangegeven dat, als ze ziek zou worden, artsen niet hoefden in te grijpen. Voor haar was dat een uitgemaakte zaak, voor artsen minder. Die vinden medisch ingrijpen vanzelfsprekend.
In de laatste fase van hun leven worden patiënten geconfronteerd met allerlei overbodige medische interventies, zegt arts-onderzoeker Eric Geijteman. Er zijn geneesmiddelen en diagnostische test die pas op de langere termijn effect hebben, en dan is het vaak te laat. Artsen kunnen moeilijk afzien van medische interventies en hebben moeite in de laatste levensfase te stoppen met behandelen, voor patiënten zou dat wel meer rust geven.
In het Elisabeth-Twee Steden ziekenhuis in Tilburg mogen longkankerpatiënten meebeslissen over hun behandeling. Een deel van de patiënten wijkt af van de behandeling die de arts voorstelt. Ze willen niet behandeld worden omdat de behandelingen pijnlijk zijn of weinig perspectief bieden. In Tilburg gaat de arts voortaan luisterend in gesprek met de patiënt en ontstaat er een eerlijke communicatie over leven en sterven.
We doen er alles aan de dood te ontlopen en in de strijd ermee is doorzetten en behandelen de norm. Een levensbedreigende ziekte wordt bevochten om deze te overwinnen. Is het moeilijk het naderende levenseinde onder ogen te zien? In plaats van te strijden kunnen we de dood ook een plaats geven. De dood hoort immers bij het leven. Maar de dood, en de reflectie erop, is vaak een taboe. In onze cultuur is er te weinig ruimte voor reflectie op de dood, dat is eng of bedreigend.
‘Overweeg periodiek je dood,’ adviseerden de monniken in de middeleeuwen al. ‘Reflecteer op leven en sterven,’ zegt ook het Tibetaanse dodenboek. In zo’n reflectie wordt stilgestaan bij onze kwetsbaarheid en begrensdheid. We kunnen maar beter nu beginnen een relatie aan te gaan met de dood, als het uur van ons sterven is aangebroken, is het misschien te laat. Als je de dood toelaat in je leven, kun je je ermee verzoenen. En wie de dood aanvaardt, sluit ook het leven in zijn armen. Dan kan ook weer duidelijk worden wat belangrijk is in jouw leven en wat je te doen staat. Reflectie op de dood biedt ook de gelegenheid uit je strijd te stappen, het leven te omarmen, met mildheid en dankbaarheid te aanvaarden wat er wél is en in vergevingsgezindheid te accepteren wat er níet is. Zo wordt stervenskunst levenskunst.
